Ενα καταπληκτικο αρθρο

Από τα καλύτερα που έχω διαβάσει για το θεμα.Ξερω είναι για λίγους ες.Αφορα όλους όμως.

https://rproject.gr/article/giati-ittithikame-sti-dekaetia-toy-40

 Αντίσταση, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ

Αντί προ­λό­γου

Λένε, και σωστά, ότι η ιστο­ρία απο­τε­λεί τη «μνήμη του μέλ­λο­ντος». Αυτό ισχύ­ει πε­ρισ­σό­τε­ρο για την ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος. Και ισχύ­ει ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο για χώρες όπως η Ελ­λά­δα ή η Ισπα­νία, όπου η ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος έχει χα­ρά­ξει βα­θιές δια­χω­ρι­στι­κές γραμ­μές, με αίμα, ιδρώ­τα και δά­κρυα, με απο­τέ­λε­σμα τα ιστο­ρι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα να απο­τε­λούν τμήμα της τρέ­χου­σας πο­λι­τι­κής συ­γκρό­τη­σης.

Για την πα­ρού­σα γενιά των στε­λε­χών της Αρι­στε­ράς και του κο­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος, η ιστο­ρία έχει «γρα­φτεί» με πε­ριο­ρι­σμέ­νο σε­βα­σμό στα δε­δο­μέ­να και ακόμα λι­γό­τε­ρο σε­βα­σμό στην υπο­χρέ­ω­ση να «ται­ριά­ξουν» τα ιστο­ρι­κά δε­δο­μέ­να μέσα σε μια συ­νε­κτι­κή αντί­λη­ψη που να εξη­γεί το κομ­βι­κό ερώ­τη­μα: Γιατί ητ­τη­θή­κα­με στη «με­γά­λη» δε­κα­ε­τία του ’40;

Η προη­γού­με­νη γενιά κο­μου­νι­στι­κών στε­λε­χών, οι μα­νά­δες και οι πα­τε­ρά­δες μας, γα­λου­χή­θη­καν με τις απα­ντή­σεις της δε­κα­ε­τί­ας του ’50, που δια­μόρ­φω­σε η ηγε­σία του ΚΚΕ που είχε τότε να δια­χει­ρι­στεί την ήττα.

Μια καλή πε­ρι­γρα­φή αυτών των απα­ντή­σε­ων θα βρει κα­νείς στο «Βο­ή­θη­μα για την Ιστο­ρία του ΚΚΕ» (που εκ­δό­θη­κε το 1952 από την ΚΕ του ΚΚΕ, με βάση τις «Θέ­σεις για την Ιστο­ρία του ΚΚΕ» του Ν. Ζα­χα­ριά­δη). Το κεί­με­νο αυτό ξε­κι­νά με το ερώ­τη­μα: «Πώς πρέ­πει να με­λε­τά­με την ιστο­ρία του ΚΚΕ;». Το πρώτο κρι­τή­ριο, από τα 8 που θέτει, είναι: «Σε σχέση με την ιστο­ρία του ΚΚ (μπ) της ΕΣΣΔ, που είναι η πραγ­μα­τι­κή εγκυ­κλο­παί­δεια των βα­σι­κών γνώ­σε­ων του μ-λ και απο­τε­λεί τη βάση για την κα­τα­νό­η­ση της ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ. Το ΚΚ (μπ) της ΕΣΣΔ είναι το κα­θο­δη­γη­τι­κό κόμμα». Και το τε­λι­κό, όγδοο, κρι­τή­ριο είναι: «Πρέ­πει σωστά να δούμε το ρόλο του σ. Ν. Ζα­χα­ριά­δη στο κόμμα μας… Να γι­γα­ντώ­σει πιο πολύ μέσα μας η αγάπη και ο σε­βα­σμός προς τον αρ­χη­γό μας και να γίνει ατρά­ντα­χτη η πε­ποί­θη­σή μας, η εμπι­στο­σύ­νη και η σι­γου­ριά στη δο­κι­μα­σμέ­νη κα­θο­δή­γη­σή του» (Βο­ή­θη­μα, Κε­φά­λαιο 1ο, σελ. 8-12).

Την αφή­γη­ση για την ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος που ανα­πτύσ­σει το «Βο­ή­θη­μα» τη στή­ρι­ξαν για πολλά χρό­νια οι ορ­γα­νω­μέ­νες δυ­νά­μεις του ΚΚΕ, αλλά μετά τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση και οι δυ­νά­μεις των με­γά­λων μα­οϊ­κών ορ­γα­νώ­σε­ων της επο­χής, το ΕΚΚΕ και η ΟΜΛΕ (η τε­λευ­ταία έκ­δο­ση του «Βοη­θή­μα­τος» είναι μετά το 1974, από τις «Εκ­δό­σεις του Λαού» που συν­δέ­ο­νταν με το ΕΚΚΕ). Αυτός ο όγκος υπο­στή­ρι­ξης –που πε­ρι­λάμ­βα­νε πολλά συ­νέ­δρια, πολλά αχτίφ στε­λε­χών και δη­μό­σιες εκ­δη­λώ­σεις, χι­λιά­δες άρθρα και συ­ζη­τή­σεις– προ­σέ­δω­σε στα­δια­κά στην αφή­γη­ση αυτή το χα­ρα­κτή­ρα του αυ­το­νό­η­του, του κοι­νού τόπου, έστω και αν η αφή­γη­ση πα­ρου­σί­α­ζε τε­ρά­στια κενά και εκρη­κτι­κές αντι­φά­σεις.

Μετά τη διά­σπα­ση του ’68, οι δυ­νά­μεις της Ανα­νε­ω­τι­κής Αρι­στε­ράς, γύρω από το ΚΚΕ Εσω­τε­ρι­κού, ξε­δί­πλω­σαν μια πε­ριο­ρι­σμέ­νη ρήξη με τη στα­λι­νι­κή πα­ρά­δο­ση, μια στρο­φή κυ­ρί­ως προς τη σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή κα­τεύ­θυν­ση του «εθνι­κού και δη­μο­κρα­τι­κού δρό­μου» προς τον σο­σια­λι­σμό. Όμως ποτέ αυτή η ρήξη δεν στρά­φη­κε προς την ιστο­ρία με έναν συ­νε­κτι­κό τρόπο, επι­χει­ρώ­ντας να δώσει μια συλ­λο­γι­κή εκτί­μη­ση για την ήττα.

Ο Άγ­γε­λος Ελε­φά­ντης, στο ση­μα­ντι­κό για τη δια­μόρ­φω­ση των νε­ο­λαί­ων του «ανα­νε­ω­τι­κού ρεύ­μα­τος» βι­βλίο «Η Επαγ­γε­λία της Αδύ­να­της Επα­νά­στα­σης», γρά­φει: «Στον αδιάλ­λα­κτο επα­να­στα­τι­κό ρο­μα­ντι­σμό των πα­λαιών πο­λε­μι­στών θα πρέ­πει να ανα­ζη­τή­σου­με την αιτία της πρώ­ι­μης αυ­το­α­πο­μό­νω­σης του ΚΚΕ… ο στα­λι­νι­σμός ήταν στις το­τι­νές συν­θή­κες η μόνη υπαρ­κτή επα­να­στα­τι­κή προ­σπά­θεια της ερ­γα­ζό­με­νης αν­θρω­πό­τη­τας…» (Επαγ­γε­λία, εκ­δό­σεις Ολκός). Η «ανα­νέ­ω­ση» στά­θη­κε σε πολλά ση­μεία στο πλευ­ρό της κυ­ρί­αρ­χης αφή­γη­σης: «Το ΚΚΕ γεν­νή­θη­κε και γα­λου­χή­θη­κε… άντρω­σε και ανα­πτύ­χθη­κε σε με­γά­λη λαϊκή δύ­να­μη με τη δι­δα­σκα­λία του Στά­λιν».

Η αφή­γη­ση αυτή μπο­ρεί να συμ­πτυ­χθεί στο εξής σχήμα: α) Το ΚΚΕ βγήκε από την πρώ­ι­μη πε­ρί­ο­δο της συ­γκρό­τη­σής του, «ανα­πτύ­χθη­κε σε με­γά­λη λαϊκή δύ­να­μη», όταν με την επέμ­βα­ση της Διε­θνούς εγκα­τα­στά­θη­κε η ηγε­σία του Ν.Ζ. (όπως γλα­φυ­ρά λέει ο Ελε­φά­ντης, όταν «ήρθε η ώρα των Κούτ­βη­δων»…). β) Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη, με την «τομή» της 6ης Ολο­μέ­λειας της ΚΕ του 1934, συ­νέ­δε­σε στα­θε­ρά τη στρα­τη­γι­κή και την τα­κτι­κή του ΚΚΕ με το στα­λι­νι­σμό («τη μόνη υπαρ­κτή επα­να­στα­τι­κή προ­σπά­θεια…») και τις νε­ό­τε­ρες επε­ξερ­γα­σί­ες της Διε­θνούς προς τα Λαϊκά Μέ­τω­πα και τις αντι­φα­σι­στι­κές συμ­μα­χί­ες. γ) Αυτή η ηγε­σία, και ει­δι­κά με το «Γράμ­μα» του Ζα­χα­ριά­δη σχε­τι­κά με τον ιτα­λο­ελ­λη­νι­κό πό­λε­μο, προ­σα­να­τό­λι­σε σωστά το ΚΚΕ και «έθεσε τις βά­σεις για την επο­ποι­ία του ΕΑΜ».

Εδώ στα­μα­τά η ενό­τη­τα των οπα­δών αυτού του αφη­γή­μα­τος. Μπρο­στά στο κρί­σι­μο ερώ­τη­μα πώς και γιατί «χά­θη­κε» η νι­κη­φό­ρα επα­νά­στα­ση του 1941-1945, οι ερ­μη­νεί­ες που ξε­κι­νούν από το έδα­φος των πα­ρα­πά­νω από­ψε­ων δια­σπώ­νται. Ας δούμε δύο δια­με­τρι­κούς πό­λους: Ο ίδιος ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης δη­λώ­νει ότι η στρα­τη­γι­κή και η κα­τεύ­θυν­ση του κόμ­μα­τος ήταν σωστή, αλλά υπο­νο­μεύ­τη­κε από μια σειρά «λάθη» και «προ­δο­σί­ες» (Λί­βα­νος, Γκα­ζέρ­τα, Βάρ­κι­ζα), που η ηγε­σία του κόμ­μα­τος δεν κα­τόρ­θω­σε να αντι­με­τω­πί­σει, γιατί υπο­τί­μη­σε την «κομ­μα­τι­κό­τη­τα» και δεν αντέ­δρα­σε έγκαι­ρα στον «προ­βο­κα­τό­ρι­κο ρόλο» του Γιώρ­γη Σιά­ντου και άλλων («Βο­ή­θη­μα», Αι­τί­ες που χά­σα­με την πρώτη επα­νά­στα­ση, σελ. 212-219). Ο Θα­νά­σης Χα­τζής (στο ογκώ­δες βι­βλίο του «Η νι­κη­φό­ρα επα­νά­στα­ση που χά­θη­κε») ισχυ­ρί­ζε­ται το ακρι­βώς αντί­θε­το: ο ζα­χα­ρια­δι­κός μη­χα­νι­σμός που, υπό τον Ιω­αν­νί­δη, απο­κα­τέ­στη­σε στα­δια­κά τον έλεγ­χό του στο εσω­τε­ρι­κό του ΚΚΕ, είχε λάθος στρα­τη­γι­κή, υπο­τι­μώ­ντας την πάλη για την εξου­σία, εγκλω­βί­στη­κε στην επι­δί­ω­ξη της εθνι­κής ενό­τη­τας και οδή­γη­σε το κί­νη­μα στην ουρά του Πα­παν­δρέ­ου και του Σκό­μπι, παρά την εν­στι­κτώ­δη αντί­στα­ση του «αυ­θε­ντι­κού λαϊ­κού αγω­νι­στή» Γ. Σιά­ντου, πολ­λών στε­λε­χών του ΚΚΕ και των κα­πε­τα­ναί­ων του ΕΛΑΣ.

Είναι φα­νε­ρό ότι στη βάση του πα­ρα­πά­νω σχή­μα­τος δεν είναι δυ­να­τόν να απα­ντη­θεί ου­σια­στι­κά το ερώ­τη­μα του πώς και γιατί ητ­τή­θη­κε το με­γά­λο κί­νη­μα της Αντί­στα­σης.

Εδώ γί­νε­ται ση­μα­ντι­κή η ιστο­ρι­κή πα­ρέμ­βα­ση της ση­με­ρι­νής ηγε­σί­ας του ΚΚΕ και οι «ανα­θε­ω­ρή­σεις» της ΚΕ σχε­τι­κά με την ιστο­ρία του κόμ­μα­τος και του κι­νή­μα­τος. Είτε με τα αρ­χεια­κά δε­δο­μέ­να που φέρ­νει στην επι­φά­νεια, είτε με τα συ­μπε­ρά­σμα­τά της που στρέ­φουν τη συ­ζή­τη­ση σε με­γα­λύ­τε­ρο βάθος: Δεί­χνο­ντας, για πρώτη φορά στην ιστο­ρία του ΚΚΕ, ως πηγή της κα­κο­δαι­μο­νί­ας τα στρα­τη­γι­κά και προ­γραμ­μα­τι­κά στοι­χεία στην πο­λι­τι­κή του ΚΚΕ πριν τη με­γά­λη δο­κι­μα­σία του ’40 (6η Ολο­μέ­λεια του 1934) και, ακόμα, τη σχέση αυτής της ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κής «στρο­φής» με τις με­γά­λες αλ­λα­γές που συ­ντε­λού­νταν μέσα στην 3η Διε­θνή και την ΕΣΣΔ.

Οι πο­λι­τι­κοί λόγοι αυτής της «ανα­θε­ώ­ρη­σης» από την πλευ­ρά του ΚΚΕ δεν είναι αντι­κεί­με­νο του πα­ρό­ντος άρ­θρου. Κά­ποιοι «κου­κου­ε­δο­γε­νείς» μέσα στην Αρι­στε­ρά έκα­ναν λόγο για μια «τρο­τσκι­στι­κή στρο­φή». Ο ισχυ­ρι­σμός είναι πέρα για πέρα στον αέρα. Όμως το ΚΚΕ στρέ­φει πράγ­μα­τι την προ­σο­χή όλων των αρι­στε­ρών σε κά­ποια ζη­τή­μα­τα που, μέχρι σή­με­ρα, υπο­γράμ­μι­ζαν μόνο οι «αι­ρε­τι­κές φωνές», κυ­ρί­ως οι ορ­γα­νώ­σεις και οι δια­νο­ού­με­νοι που δεν κα­θο­ρί­ζο­νταν από το αντι-τρο­τσκι­στι­κό μένος που δη­μιούρ­γη­σαν οι πα­λιό­τε­ρες επο­χές των «εκ­κα­θα­ρί­σε­ων»…

Δεν μπο­ρού­με να συ­ζη­τή­σου­με σο­βα­ρά για το ’40, αν δεν κα­τα­νο­ή­σου­με τις ανα­τρο­πές που είχαν προη­γη­θεί.

Η με­γά­λη δε­κα­ε­τία του ’30

Το πρώτο μισό της δε­κα­ε­τί­ας του ’30 χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται στην Ελ­λά­δα από μια ση­μα­ντι­κή άνοδο της τα­ξι­κής πάλης και μια γε­νι­κευ­μέ­νη ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση των μαζών, φαι­νό­με­να που κο­ρυ­φώ­θη­καν με την εξέ­γερ­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης το Μάη του 1936.

Μέσα σ’ αυτή τη δια­δι­κα­σία, το ΚΚΕ ανα­πτύ­χθη­κε παίρ­νο­ντας για πρώτη φορά δια­στά­σεις ενός (σχε­τι­κά) μα­ζι­κού ερ­γα­τι­κού κόμ­μα­τος. Τα στοι­χεία δεί­χνουν ότι κι­νή­θη­κε με­τα­ξύ των 4,5 και των 10 χι­λιά­δων μελών. Το φαι­νό­με­νο ήταν πα­γκό­σμιο: Το κύρος της 3ης Διε­θνούς –που πάνω της αντα­να­κλού­σε η αμεί­ω­τη ακόμα αίγλη της νι­κη­φό­ρας Οκτω­βρια­νής επα­νά­στα­σης– λει­τουρ­γού­σε ως μα­γνή­της που έλκυε την ερ­γα­τι­κή ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση της επο­χής προς τα ΚΚ.

Στην Ελ­λά­δα είχε προη­γη­θεί η πα­ρέμ­βα­ση της Κο­μι­ντέρν για τον ορι­σμό κα­θο­δη­γη­τι­κής ομά­δας στο ΚΚΕ. Το φαι­νό­με­νο αυτό υπήρ­ξε πολύ πιο άναρ­χο και αστα­θές από ό,τι φα­ντά­ζο­νται οι εκ των υστέ­ρων θαυ­μα­στές των «ατσά­λι­νων» κούτ­βη­δων που, τάχα, εγκα­τέ­στη­σαν δια μα­γεί­ας μια «μο­νο­λι­θι­κή» πει­θαρ­χία και αφο­σί­ω­ση.

Η πρώτη ηγε­τι­κή ομάδα των «κούτ­βη­δων» είχε ως επι­κε­φα­λής τους Αν­δρό­νι­κο Χαϊτά και Κ. Ευ­τυ­χιά­δη. Παρά τα θρυ­λού­με­να ηγε­τι­κά προ­σό­ντα του Χαϊτά, η ομάδα αυτή σύ­ντο­μα απο­προ­σα­να­το­λί­στη­κε και βυ­θί­στη­κε στο φρα­ξιο­νι­σμό και την κρίση. Με­ρι­κές δε­κά­δες στε­λε­χών κλή­θη­καν στη Μόσχα για «επα­νεκ­παί­δευ­ση», δια­δι­κα­σία από την οποία επέ­στρε­ψε μόνο ένα τμήμα τους. Ο Χαϊ­τάς και ο Ευ­τυ­χιά­δης εκτε­λέ­στη­καν κατά τις εκ­κα­θα­ρί­σεις του 1937-38 ως μπου­χα­ρι­νι­κοί.

Η δεύ­τε­ρη ηγε­τι­κή ομάδα, που εγκα­τα­στά­θη­κε το 1931, είχε επι­κε­φα­λής την τριά­δα: Ν. Ζα­χα­ριά­δης, Γ. Κων­στα­ντι­νί­δης (Αση­μί­δης), Γ. Μι­χαη­λί­δης (είναι η τριά­δα της Γραμ­μα­τεί­ας του Πο­λι­τι­κού Γρα­φεί­ου που διο­ρί­στη­κε από την Κο­μι­ντέρν). Ο Αση­μί­δης γρή­γο­ρα δια­φώ­νη­σε με τον Ζα­χα­ριά­δη, κυ­ρί­ως πάνω στην εκτί­μη­ση ότι ο φα­σι­σμός στην Ελ­λά­δα προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν κυ­ρί­ως από τους… βε­νι­ζε­λι­κούς («σο­σιαλ­φα­σί­στες») και απο­μο­νώ­θη­κε ως τρο­τσκι­στής. Ο Αση­μί­δης δια­γρά­φτη­κε, ιδιώ­τευ­σε και αν και ως δι­κη­γό­ρος υπε­ρα­σπί­στη­κε συχνά τα στε­λέ­χη του ΚΚΕ και τους διω­κό­με­νους συν­δι­κα­λι­στές, το 1944 εκτε­λέ­στη­κε από την ΟΠΛΑ στου Γκύζη.

Ο Γ. Μι­χαη­λί­δης πα­ρέ­μει­νε προ­σκολ­λη­μέ­νος στον Ν. Ζα­χα­ριά­δη, που στο με­τα­ξύ είχε λάβει τον τίτλο του «Αρ­χη­γού» του κόμ­μα­τος. Το 1938 πήρε την εντο­λή να βγει από τις φυ­λα­κές (υπο­γρά­φο­ντας δή­λω­ση με­τα­νοί­ας) για να βοη­θή­σει στην εξάρ­θρω­ση του δι­κτύ­ου που ο Ν. Ζα­χα­ριά­δη θε­ω­ρού­σε χα­φιέ­δες. Έγινε χα­φιές και συ­νερ­γά­στη­κε με τον Μα­νια­δά­κη για την εγκα­τά­στα­ση της δια­βρω­μέ­νης Προ­σω­ρι­νής Διοί­κη­σης του ΚΚΕ.

Παρ’ όλα αυτά, η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε. Κομ­βι­κή πα­ρέμ­βα­σή της ήταν η 6η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1934, που άλ­λα­ξε την τα­ξι­κή ανά­λυ­ση της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας που διέ­θε­τε το ΚΚΕ και, συ­να­κό­λου­θα, τη στρα­τη­γι­κή για την κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση που το ΚΚΕ είχε κλη­ρο­νο­μή­σει από την Κο­μι­ντέρν της επο­χής του Λένιν. Σύμ­φω­να με τη νέα ανά­λυ­ση, ο κοι­νω­νι­κός σχη­μα­τι­σμός στην Ελ­λά­δα κα­θο­ρι­ζό­ταν από την κα­θυ­στέ­ρη­ση («τσι­φλι­κά­δι­κα κα­τά­λοι­πα»), την οποία η αστι­κή τάξη δεν μπο­ρού­σε να ξε­πε­ρά­σει, από την εξάρ­τη­ση από το ξένο κε­φά­λαιο, η οποία δεν ήταν στοι­χείο δυ­να­μι­κής, αλλά εμπό­διο στην ανά­πτυ­ξη του κα­πι­τα­λι­σμού, ενώ –κατά συ­νέ­πεια– ο χα­ρα­κτή­ρας της επερ­χό­με­νης επα­νά­στα­σης στην Ελ­λά­δα δεν θα μπο­ρού­σε παρά να είναι αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κός.

Πολλά χρό­νια μετά, μέσα στη φωτιά της μάχης, ο Ν. Ζα­χα­ριά­δη γρά­φο­ντας για τον χα­ρα­κτή­ρα και τις κι­νη­τή­ριες δυ­νά­μεις της Αντί­στα­σης (ει­σή­γη­ση στην 12η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ, Ιού­νης 1945), υπο­γραμ­μί­ζει: «Ο χα­ρα­κτή­ρας της επα­νά­στα­σης αυτής ήταν αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κός, γιατί αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κά ήταν τα κα­θή­κο­ντα που είχε να λύσει. Ο δρό­μος για τη νε­ο­ελ­λη­νι­κή λαϊκή δη­μο­κρα­τι­κή ανα­δη­μιουρ­γία περ­νού­σε υπο­χρε­ω­τι­κά και πρώτα απ’ όλα από τούτα τα ορό­ση­μα: α) Την απο­κα­τά­στα­ση και ολο­κλή­ρω­ση της εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας. β) Το σπά­σι­μο των μι­σο­φε­ου­δαρ­χι­κών σχέ­σε­ων στο χωριό, πράγ­μα που απαι­τού­σε να δη­μιουρ­γη­θεί στο χωριό λεύ­τε­ρο, βιώ­σι­μο, φτω­χο­με­σαίο αγρο­τι­κό νοι­κο­κυ­ριό. γ) Την ανά­πτυ­ξη ορι­σμέ­νων βα­σι­κών βιο­μη­χα­νι­κών προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων. Η ανά­πτυ­ξη αυτή έπρε­πε να στη­ρι­χθεί βα­σι­κά στην εσω­τε­ρι­κή αγορά. δ) Την απαλ­λα­γή της από τη λη­στρι­κή εξάρ­τη­ση από το ξένο κε­φά­λαιο. Όταν πραγ­μα­το­ποιού­νταν οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις αυτές, δη­λα­δή όταν δη­μιουρ­γού­νταν η νε­ο­ελ­λη­νι­κή λαϊκή δη­μο­κρα­τία, θα φτιά­χνα­με και τις βά­σεις για ένα μελ­λο­ντι­κό ανώ­τε­ρο κοι­νω­νι­κό-οι­κο­νο­μι­κό-πο­λι­τι­κό ανέ­βα­σμα» («Βο­ή­θη­μα», σελ. 202).

Το ΚΚΕ, σή­με­ρα, υπο­δει­κνύ­ει με σα­φή­νεια αυτή τη στρα­τη­γι­κή αντί­λη­ψη για το χα­ρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης ως βα­σι­κή αιτία για την ήττα του 1941-1945. Και έχει δίκιο. Ο ρε­φορ­μι­σμός των στα­δί­ων –γιατί περί αυτού πρό­κει­ται– που έβλε­πε μια μα­ζι­κή ένο­πλη εξέ­γερ­ση να έχει ως στόχο την ολο­κλή­ρω­ση της δη­μο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης, την ολο­κλή­ρω­ση της κα­πι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης (στην πόλη και στο χωριό!) και την κα­τά­κτη­ση μιας κά­ποιας χη­μι­κά κα­θα­ρής εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας (στην εποχή του ιμπε­ρια­λι­σμού!) έδενε το κί­νη­μα στην ουρά της ντό­πιας αστι­κής τάξης, στην ουρά των ντό­πιων αστι­κών πο­λι­τι­κών δυ­νά­με­ων και δι’ αυτών στην ουρά των Άγ­γλων. Εγκλώ­βι­ζε την ηγε­σία του στο δίλ­λη­μα με­τα­ξύ της «εθνι­κής ενό­τη­τας» και της ορμής των μαζών, οδη­γώ­ντας με «σι­δε­ρέ­νια πει­θαρ­χία» στην… ήττα.

Οφεί­λου­με να θυ­μί­σου­με ότι στην ανά­λυ­ση της 6ης Ολο­μέ­λειας απά­ντη­σε έγκαι­ρα ο Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος με το ιστο­ρι­κό βι­βλίο του «Σο­σια­λι­στι­κή ή Δη­μο­κρα­τι­κή Επα­νά­στα­ση στην Ελ­λά­δα;». Σε αυτό το βι­βλίο, ο Π. Που­λιό­που­λος βάζει τα θε­μέ­λια για μια σύγ­χρο­νη τα­ξι­κή ανά­λυ­ση: Ο ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός, έχο­ντας πάρει μέρος στους προη­γού­με­νους πο­λέ­μους με την πλευ­ρά των νι­κη­τών, είναι «ο πιο δυ­να­μι­κός των Βαλ­κα­νί­ων», η σχέση εξάρ­τη­σης με τους δυ­τι­κούς ιμπε­ρια­λι­στές είναι εθε­λού­σια επι­λο­γή της ντό­πιας κυ­ρί­αρ­χης τάξης και βάση για μια τα­χύ­τε­ρη ανά­πτυ­ξη του κα­πι­τα­λι­σμού, τα «τσι­φλι­κά­δι­κα» κα­τά­λοι­πα στην ύπαι­θρο είναι υπό την ηγε­μο­νία μιας σύγ­χρο­νης αστι­κής τάξης που βα­σί­ζει σε αυτή τη συμ­μα­χία με τους με­γα­λο­γαιο­κτή­μο­νες τον στα­θε­ρό έλεγ­χό της πάνω στις εξε­λί­ξεις της ανά­πτυ­ξης. Απα­ντώ­ντας προ­δρο­μι­κά σε μια συ­κο­φα­ντία (ότι, τάχα, οι τρο­τσκι­στές πάντα υπο­τι­μούν το αγρο­τι­κό ζή­τη­μα), ο Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος, μέσα από την κα­θυ­στέ­ρη­ση της αγρο­τι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης στην Ελ­λά­δα, βγά­ζει το συ­μπέ­ρα­σμα ότι είναι απο­λύ­τως εφι­κτή και επί­και­ρη μια μα­ζι­κή αγρο­τι­κή εξέ­γερ­ση που, σε συμ­μα­χία με την ερ­γα­τι­κή τάξη στις πό­λεις, ενι­σχύ­ει την προ­ο­πτι­κή για μια κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση, όπου το προ­λε­τα­ριά­το και οι κο­μου­νι­στές θα πρέ­πει να πα­λέ­ψουν για να πάρει σο­σια­λι­στι­κό χα­ρα­κτή­ρα. Δεν πρό­κει­ται κυ­ρί­ως για μια νο­σταλ­γία για το «τρα­γού­δι του Οκτώ­βρη», αλλά πε­ρισ­σό­τε­ρο για μια πρό­βλε­ψη της με­γά­λης κοι­νω­νι­κής κα­ται­γί­δας που εκ­δη­λώ­θη­κε στη δε­κα­ε­τία του ’40, σε αντί­θε­ση με τα δογ­μα­τι­κά «σχη­μα­τά­κια» της 6ης Ολο­μέ­λειας.

Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη, που στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε με την 6η Ολο­μέ­λεια και τα επό­με­να συ­νέ­δρια του ΚΚΕ, πολύ σύ­ντο­μα δο­κι­μά­στη­κε, με αρ­νη­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα, στην πραγ­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή ζωή. Έμει­νε άναυ­δη μπρο­στά στην έκρη­ξη της ερ­γα­τι­κής πάλης το Μάη του ’36 και δεν κα­τόρ­θω­σε να ορ­γα­νώ­σει τί­πο­τα ως αλ­λη­λεγ­γύη στην εξε­γερ­μέ­νη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Μπρο­στά στον κίν­δυ­νο της δι­κτα­το­ρί­ας επέ­λε­ξε (μετά από πολ­λές κω­λο­τού­μπες που προ­κα­λού­σε η θε­ω­ρία του «σο­σιαλ­φα­σι­σμού») τη συ­νερ­γα­σία με τους φι­λε­λεύ­θε­ρους (Σύμ­φω­νο Σο­φού­λη-Σκλά­βαι­να), δί­νο­ντάς τους ψήφο ανο­χής στη Βουλή και πα­ρα­κο­λου­θώ­ντας στη συ­νέ­χεια πα­θη­τι­κά την «κοι­νο­βου­λευ­τι­κή» πο­ρεία, που κά­λε­σε τον Ι. Με­τα­ξά να ανα­λά­βει την εξου­σία…

Όμως το ση­μείο όπου η ηγε­σία του Ν. Ζα­χα­ριά­δη δο­κι­μά­στη­κε σκλη­ρό­τε­ρα είναι ακρι­βώς αυτό που οι με­τέ­πει­τα «θρύ­λοι» έχτι­σαν ως, τάχα, το ισχυ­ρό­τε­ρο ατού των «κούτ­βη­δων»: η ορ­γα­νω­τι­κό­τη­τα.

Ελά­χι­στες βδο­μά­δες μετά το ξέ­σπα­σμα της δι­κτα­το­ρί­ας του Με­τα­ξά, πιά­στη­κε ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης Σε λι­γό­τε­ρο από έναν χρόνο μετά την 4η Αυ­γού­στου του 1936, είχε συλ­λη­φθεί το σύ­νο­λο των κα­θο­δη­γη­τι­κών στε­λε­χών του ΚΚΕ. Λίγο αρ­γό­τε­ρα, στις εξο­ρί­ες ανα­πτυσ­σό­ταν η άποψη ότι «το Κόμμα ανα­συ­γκρο­τεί­ται μέσα στις φυ­λα­κές»! Το κόμμα που μα­ζι­κο­ποι­ή­θη­κε από το 1931 ως το 1936, σε ελά­χι­στο χρόνο συ­ντρί­φτη­κε από τα χτυ­πή­μα­τα του Μα­νια­δά­κη.

Αυτό, από μόνο του, δεν θα έλεγε κάτι κα­τα­δι­κα­στι­κό. Δεν ήταν άλ­λω­στε πρω­τό­γνω­ρο στη δε­κα­ε­τία του ’30. Για πα­ρά­δειγ­μα στη γει­το­νι­κή Ιτα­λία το κα­θε­στώς του Μου­σο­λί­νι είχε ήδη πε­τύ­χει την προ­σω­ρι­νή διά­λυ­ση του PCI.

Η ση­με­ρι­νή ηγε­σία του ΚΚΕ προ­σθέ­τει στη συ­ζή­τη­ση κάτι ποιο­τι­κά δια­φο­ρε­τι­κό: «Στα χρό­νια 1939-1940 η Ασφά­λεια πέ­τυ­χε κάτι πολύ πιο ση­μα­ντι­κό από το πέ­ρα­σμα με το μέρος της κά­ποιων στε­λε­χών του ΚΚΕ. Δη­μιούρ­γη­σε “ανώ­τα­το όρ­γα­νο” κα­θο­δη­γού­με­νο από αυτήν, με όσα συ­νε­πα­γό­ταν η τέ­τοια εξέ­λι­ξη» («Το ΚΚΕ στον ιτα­λο-ελ­λη­νι­κό πό­λε­μο», έκ­δο­ση του τμή­μα­τος ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ).

Και πράγ­μα­τι, ο Μα­νια­δά­κης κα­τόρ­θω­σε να συ­γκρο­τή­σει μια ελεγ­χό­με­νη από την Ασφά­λεια ΚΕ –τη δια­βό­η­τη «Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση»– ακόμα και να εκ­δί­δει τον δικό του «Ρι­ζο­σπά­στη». Το χει­ρό­τε­ρο όμως είναι ότι το «κέ­ντρο» του κόμ­μα­τος, μέσα στις φυ­λα­κές, –ο Ζα­χα­ριά­δης στην Κέρ­κυ­ρα και ο Ιω­αν­νί­δης στην Ακρο­ναυ­πλία– θε­ω­ρού­σε ότι η χα­φιέ­δι­κη ηγε­σία της Προ­σω­ρι­νής Διοί­κη­σης ήταν η αυ­θε­ντι­κή, ενώ αντί­στρο­φα, οι λίγοι κο­μου­νι­στές που πά­λευαν να σώ­σουν το κόμμα μέσα από το δί­κτυο της «Πα­λιάς ΚΕ» (ου­σια­στι­κά με την κα­θο­δή­γη­ση του Πλου­μπί­δη)… ήταν οι χα­φιέ­δες! Δεν είναι σε γνώση μας ανά­λο­γος βαθ­μός διά­βρω­σης σε κα­νέ­να άλλο ΚΚ στη σύγ­χρο­νη ευ­ρω­παϊ­κή ιστο­ρία.

Το ΚΚΕ έχει σή­με­ρα ου­σια­στι­κά απο­κα­τα­στή­σει την Παλιά ΚΕ,1  συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας τις από­ψεις της στα επί­ση­μα κομ­μα­τι­κά ντο­κου­μέ­ντα. Πέρα από αυτό, φρο­ντί­ζει να μας υπο­δεί­ξει το μίτο για να ερ­μη­νεύ­σου­με τη διά­βρω­ση πο­λι­τι­κά, πέρα από τις αστυ­νο­μι­κές ιστο­ρί­ες: «Ο εχθρός κι­νή­θη­κε στο έδα­φος που εξ αντι­κει­μέ­νου είχε δη­μιουρ­γη­θεί με τις συ­νε­χείς θέ­σεις της Κο­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς για τον πό­λε­μο. Δεν ήταν δυ­να­τό (και δεν ήταν εύ­κο­λο) για πολλά μέλη και στε­λέ­χη του Κόμ­μα­τος να ξε­χω­ρί­ζουν απο­χρώ­σεις θέ­σε­ων και να αντι­λαμ­βά­νο­νται σε κάθε πε­ρί­πτω­ση την έντε­χνη κρα­τι­κή πα­ρέμ­βα­ση. Το πο­λι­τι­κό τους κρι­τή­ριο αδυ­νά­τι­ζε εξαι­τί­ας των αλ­λη­λο­συ­γκρουό­με­νων απο­φά­σε­ων της ΚΔ, που άλ­λα­ζαν σε ελά­χι­στο χρόνο». («Το ΚΚΕ στον ιτα­λο­ελ­λη­νι­κό πό­λε­μο», σελ. 117).

Και εδώ η ση­με­ρι­νή ΚΕ του ΚΚΕ έχει δίκιο. Μόνο που η πα­ρα­πά­νω φράση υστε­ρεί σε σχέση με την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κής απο­σύν­θε­σης που είχε προ­κλη­θεί. Για να την κα­τα­νο­ή­σου­με, οφεί­λου­με να προ­σπα­θή­σου­με να ανα­συν­θέ­σου­με στο μυαλό μας τις συ­γκλο­νι­στι­κές συ­νέ­πειες που είχαν για τα ΚΚ (αλλά και για τα με­μο­νω­μέ­να στε­λέ­χη) οι δια­δο­χι­κές «στρο­φές» της Κο­μι­ντέρν:

Στην πε­ρί­ο­δο του επα­να­στα­τι­κού κύ­μα­τος του ’17, η 3η Διε­θνής, στην εποχή του Λένιν, συ­μπύ­κνω­σε την πο­λι­τι­κή πείρα του κι­νή­μα­τος στο «σώμα» των απο­φά­σε­ων των 4 πρώ­των συ­νε­δρί­ων της: Τε­λευ­ταίο «μή­νυ­μα» αυτής της μνη­μειώ­δους ερ­γα­σί­ας, ένα «μή­νυ­μα» με τη σφρα­γί­δα του Λένιν, είναι οι απο­φά­σεις του 4ου Συ­νε­δρί­ου: Ενιαίο Ερ­γα­τι­κό Μέ­τω­πο, Με­τα­βα­τι­κό Πρό­γραμ­μα, Με­τα­βα­τι­κή Πο­λι­τι­κή. Μετά το θά­να­το του Λένιν και το ξέ­σπα­σμα της εσω­κομ­μα­τι­κής πάλης στην ΕΣΣΔ, οι κο­μου­νι­στές ξαφ­νι­κά πλη­ρο­φο­ρού­νταν, δια της Κο­μι­ντέρν, ότι όλα αυτά ήταν λάθος: ο κα­πι­τα­λι­σμός διερ­χό­ταν την «3η και τε­λι­κή πε­ρί­ο­δο» κα­τα­στρο­φι­κής κρί­σης του, τα ΚΚ βρί­σκο­νταν πε­ρι­κυ­κλω­μέ­να από μια θά­λασ­σα «σο­σιαλ­φα­σι­στών», τα πο­λι­τι­κά κα­θή­κο­ντα ταυ­τί­ζο­νταν με τη διεκ­δί­κη­ση της «δι­κτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του». Αυτό το σύ­ντο­μο διάλ­λει­μα «αρι­στε­ρι­σμού», υπό την ηγε­σία του Ζι­νό­βιεφ, ως μο­να­δι­κή χρη­σι­μό­τη­τα είχε την κα­τε­δά­φι­ση της προη­γού­με­νης πο­λι­τι­κής και μαζί την κα­τε­δά­φι­ση των ηγε­τι­κών ομά­δων που είχαν χτι­στεί στο εσω­τε­ρι­κό των ΚΚ στην πε­ρί­ο­δο του 3ου και 4ου Συ­νε­δρί­ου της Κο­μι­ντέρν.

Και αίφ­νης, οι κο­μου­νι­στές πλη­ρο­φο­ρού­νταν, ξανά δια της Κο­μι­ντέρν, ότι όλα αυτά ήταν λάθος. Το δί­λημ­μα πλέον ήταν: «Φα­σι­σμός ή αστι­κή δη­μο­κρα­τία;» και τα ΚΚ όφει­λαν να ανα­πτύ­ξουν πλα­τιά Λαϊκά Μέ­τω­πα, σε συ­νερ­γα­σία με τις αστι­κές δη­μο­κρα­τι­κές δυ­νά­μεις και να ανοι­χθούν ακόμα και στο εν­δε­χό­με­νο της συμ­με­το­χής σε αστι­κές δη­μο­κρα­τι­κές κυ­βερ­νή­σεις που θα στέ­κο­νταν, λέει, εμπό­διο στον φα­σι­σμό.

Σε αυτό το υπέ­δα­φος διαρ­κών αλ­λα­γών στρα­τη­γι­κής, με μο­να­δι­κό πλέον κρι­τή­ριο τα συμ­φέ­ρο­ντα και τους δι­πλω­μα­τι­κούς προ­σα­να­το­λι­σμούς της ρω­σι­κής ηγε­σί­ας, η εί­δη­ση του Συμ­φώ­νου μη-επί­θε­σης με­τα­ξύ της χι­τλε­ρι­κής Γερ­μα­νί­ας και της ΕΣΣΔ, του Συμ­φώ­νου Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ, είχε δια­λυ­τι­κές συ­νέ­πειες. Πολ­λοί αγω­νι­στές-στριες στη ση­με­ρι­νή Αρι­στε­ρά έχουν απο­δε­χθεί ότι το σύμ­φω­νο ήταν ένας «τα­κτι­κός ελιγ­μός» που ήταν ανα­γκαί­ος για να «κερ­δη­θεί χρό­νος» κ.ο.κ. Όμως η σκέψη αυτή δεν αντέ­χει στη δο­κι­μα­σία των γε­γο­νό­των και των αρ­χεια­κών δε­δο­μέ­νων. Είναι π.χ. δε­δο­μέ­νο για όλους τους ιστο­ρι­κούς του Β΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου (συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου του επι­κε­φα­λής της άμυ­νας του Στά­λιν­γκραντ, Ν. Χρου­τσόφ) ότι η ΕΣΣΔ αιφ­νι­διά­στη­κε από τη γερ­μα­νι­κή επί­θε­ση κι ότι είχε αξιο­ποι­ή­σει το «χρόνο που κέρ­δι­σε» με το Σύμ­φω­νο για κάθε άλλου εί­δους υπο­θέ­σεις, παρά για προ­ε­τοι­μα­σία της από μια επί­θε­ση της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας.

Πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο, η σκέψη αυτή υπο­τι­μά τις τε­ρά­στιες πο­λι­τι­κές δυ­σκο­λί­ες που το Σύμ­φω­νο πρό­σθε­σε πάνω στις πλά­τες των ηγε­σιών και των στε­λε­χών των ΚΚ στην Ευ­ρώ­πη, που ήδη πα­ρέ­παιαν μπρο­στά σε τε­ρά­στιας κλί­μα­κας δο­κι­μα­σί­ες.2

Η δια­δι­κα­σία αυτή δεν εξε­λί­χθη­κε ως μια αφη­ρη­μέ­νη ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κή συ­ζή­τη­ση. Οι «στρο­φές» συν­δυά­ζο­νταν με αλ­λα­γές προ­σώ­πων, με ανα­τρο­πές συ­σχε­τι­σμών, με εκ­κα­θα­ρί­σεις.

Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη πα­ρα­κο­λού­θη­σε όλες αυτές τις «στρο­φές», φρο­ντί­ζο­ντας να πα­ρα­μέ­νει μέσα στο πλειο­ψη­φι­κό ρεύμα των «νι­κη­τών» στην Κο­μι­ντέρν. Εγκα­τέ­στη­σε μέσα στην πο­λι­τι­κή του ΚΚΕ το ρε­φορ­μι­σμό των στα­δί­ων, αλλά όχι με οποια­δή­πο­τε μορφή αυτής της με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κής στρα­τη­γι­κής: Εγκα­τέ­στη­σε τον στα­λι­νι­κό ρε­φορ­μι­σμό των στα­δί­ων. Και σε αυτόν το χα­ρα­κτη­ρι­σμό κάθε λέξη έχει τη ση­μα­σία της, όπως απο­δεί­χθη­κε με τρα­γι­κό τρόπο στη δε­κα­ε­τία που ακο­λού­θη­σε.

Το ΚΚΕ μπρο­στά στον πό­λε­μο

Οι κο­μου­νι­στές της επο­χής βά­δι­ζαν προς τη με­γά­λη δο­κι­μα­σία του Β΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, έχο­ντας ένα ιδε­ο­λο­γι­κό δε­δο­μέ­νο, αυτό της ανά­λυ­σης του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου από τον Λένιν, την Αρι­στε­ρά του Τσί­μερ­βαλντ και, τε­λι­κά, την 3η Διε­θνή. Αυτό το δε­δο­μέ­νο δεν έλυνε όλα τα κρί­σι­μα ζη­τή­μα­τα τα­κτι­κής που θα αντι­με­τώ­πι­ζαν τα ΚΚ, έθετε όμως με σα­φή­νεια τα όρια μέσα στα οποία θα μπο­ρού­σε να κι­νη­θεί η τα­κτι­κή: α) Ο χα­ρα­κτή­ρας το πο­λέ­μου δεν κρί­νε­ται από τα «επει­σό­δια» της αρχής του, από το ποιος έριξε την πρώτη του­φε­κιά ή από το ποιος κί­νη­σε πρώ­τος το στρα­τό του. Κρί­νε­ται από το ποιες τά­ξεις κα­θο­δη­γούν τον πό­λε­μο, για ποιους λό­γους και με ποιους σκο­πούς. β) Κατά συ­νέ­πεια, η κα­θο­δη­γη­τι­κή αρχή για την τα­κτι­κή των κο­μου­νι­στών είναι η προ­σπά­θεια της με­τα­τρο­πής της κρί­σης, που δη­μιουρ­γεί ένας διε­θνής πό­λε­μος, σε κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση, σε αγώνα για τη σο­σια­λι­στι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης. γ) Σε αντί­θε­ση με τις από­ψεις των πα­λιών σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των, αυτή η στρα­τη­γι­κή δεν είναι σωστό να τε­μα­χι­στεί σε στά­δια: Πρώτα η άμυνα, ή πρώτα η νίκη, και μελ­λο­ντι­κά βλέ­που­με. Αντί­θε­τα, το επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα οφεί­λει, μέσα στην τρο­με­ρή κρίση του πο­λέ­μου, να χα­ρά­ξει το δικό του δρόμο προς τη δική του «έξοδο» από την πο­λε­μι­κή κρίση, όπως έκα­ναν οι Μπολ­σε­βί­κοι το ’17. Το ζή­τη­μα της ανε­ξαρ­τη­σί­ας των ΚΚ απέ­να­ντι στα διλ­λή­μα­τα με­τα­ξύ «χορ­τά­των» και «πει­να­σμέ­νων» ιμπε­ρια­λι­στών θε­ω­ρού­νταν ανα­ντι­κα­τά­στα­τη προ­ϋ­πό­θε­ση για τη δράση.

Πα­ρό­τι (όπως θα εξη­γή­σου­με πα­ρα­κά­τω) με­τα­ξύ του Α΄ και του Β΄ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου υπάρ­χουν δια­φο­ρές, οι ανα­λο­γί­ες με­τα­ξύ τους είναι δε­δο­μέ­νες και δεν επι­τρέ­πουν αλ­λα­γή στρα­τη­γι­κής: η σύ­γκρου­ση που ξέ­σπα­σε στα 1939-1940 είναι η σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ των «πει­να­σμέ­νων» και «χορ­τά­των» ιμπε­ρια­λι­σμών, όπως αυτοί δια­μορ­φώ­θη­καν από την κα­τά­λη­ξη του Α΄ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου.

Όμως αυτό το πλαί­σιο ανά­λυ­σης είχε υπο­βαθ­μι­στεί και εξα­σθε­νή­σει μέσα από τις με­τα­το­πί­σεις της Διε­θνούς κατά τη δε­κα­ε­τία του ’30.

Παρ’ όλα αυτά, η στάση του ΚΚΕ, όπως συ­γκε­κρι­με­νο­ποι­ή­θη­κε με το γνω­στό «γράμ­μα» του Νίκου Ζα­χα­ριά­δη πάνω στο ξέ­σπα­σμα του ιτα­λο­ελ­λη­νι­κού πο­λέ­μου, απο­τε­λεί «υπέρ­βα­ση»: Ο γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚΕ ορί­ζει τον πό­λε­μο ως «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό» και κάνει το πα­ρα­πά­νω βήμα να κα­λέ­σει: «Στον πό­λε­μο αυτό που τον διευ­θύ­νει η κυ­βέρ­νη­ση Με­τα­ξά, όλοι μας πρέ­πει να δώ­σου­με όλες μας τις δυ­νά­μεις, δίχως καμιά επι­φύ­λα­ξη» (31 Οκτώ­βρη 1940, οι υπο­γραμ­μί­σεις δικές μας).

Την πο­λι­τι­κή προς την οποία προ­σα­να­το­λί­ζε­ται ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης φω­τί­ζει κα­λύ­τε­ρα το «ση­μεί­ω­μα» που έστει­λε για δια­πραγ­μά­τευ­ση προς τη δι­κτα­το­ρία του Με­τα­ξά και που το ΚΚΕ επι­λέ­γει σή­με­ρα να υπεν­θυ­μί­σει, συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντάς το στον τόμο για τον ιτα­λο­ελ­λη­νι­κό πό­λε­μο. Αυτό το ση­μεί­ω­μα πε­ρι­λάμ­βα­νε 4 προ­τά­σεις:

1) Το ΚΚΕ ανα­λαμ­βά­νει τη γραμ­μή του «Ανοι­χτού Γράμ­μα­τος» να την κρα­τή­σει ως το τέλος του πο­λέ­μου (υπο­γράμ­μι­ση δική μας).

2) Η κυ­βέρ­νη­ση δίνει γε­νι­κή αμνη­στία.

3) Ξα­να­βγαί­νει ο «Ρι­ζο­σπά­στης».

4) Όποιο μέλος του ΚΚΕ δια­φω­νή­σει με τη γραμ­μή του «Ανοι­χτού Γράμ­μα­τος» θα δια­γρα­φεί από το ΚΚΕ (η υπο­γράμ­μι­ση δική μας).

(«Το ΚΚΕ στον ιτα­λο­ελ­λην­κό πό­λε­μο», σελ. 138).

Στο ση­μεί­ω­μα αυτό ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης ανα­λαμ­βά­νει να κρα­τή­σει μια πο­λι­τι­κή («υπό τη διεύ­θυν­ση της κυ­βέρ­νη­σης Με­τα­ξά… δίχως καμιά επι­φύ­λα­ξη») μέχρι το τέλος του πο­λέ­μου! Ταυ­τό­χρο­να απο­δει­κνύ­ει τε­ρά­στιες αυ­τα­πά­τες για τις προ­θέ­σεις της «κυ­βέρ­νη­σης» (δη­λα­δή της δι­κτα­το­ρί­ας) Με­τα­ξά (αμνη­στία, επα­να­κυ­κλο­φο­ρία «Ρι­ζο­σπά­στη»), ενώ προ­τι­μά­με να αφή­σου­με ασχο­λί­α­στη τη δέ­σμευ­ση για τη δια­γρα­φή όποιου δια­φω­νή­σει με αυτή την πρω­το­φα­νή «δια­πραγ­μά­τευ­ση» με ένα φα­σι­στι­κό/δι­κτα­το­ρι­κό κα­θε­στώς.3

Πολ­λοί σή­με­ρα μέσα στην Αρι­στε­ρά εξα­κο­λου­θούν να πι­στεύ­ουν και να ανα­πα­ρά­γουν την άποψη ότι το ΕΑΜ χτί­στη­κε πάνω στην πο­λι­τι­κή που προ­δια­γρά­φει το Ανοι­χτό Γράμ­μα του Ν. Ζα­χα­ριά­δη. Είναι μια αντί­λη­ψη που χτί­στη­κε μέσα στις ανώ­μα­λες για την Αρι­στε­ρά συν­θή­κες της δε­κα­ε­τί­ας του ’50 και δεν έχει καμιά σχέση με τις πραγ­μα­τι­κό­τη­τες του 1940 και τις συ­νέ­πειες του Γράμ­μα­τος ακόμα και μέσα στις γραμ­μές του ΚΚΕ.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η δη­μο­σί­ευ­ση του Γράμ­μα­τος οδή­γη­σε σε πα­ρο­ξυ­σμό την πο­λι­τι­κή σύγ­χυ­ση που προ­ϋ­πήρ­χε.

Το «Γράμ­μα» έγινε ση­μαία της χα­φιέ­δι­κης Προ­σω­ρι­νής Διοί­κη­σης. Ο «Ρι­ζο­σπά­στης» που εξέ­δι­δε ο Μα­νια­δά­κης, κάνει έκ­κλη­ση στα μέλη του ΚΚΕ «να τσα­κί­σουν τους άτι­μους χα­φιέ­δες που πάνε να δια­στρε­βλώ­σουν τη γραμ­μή του κόμ­μα­τος… τη γραμ­μή που έβαλε ο σ. Ζα­χα­ριά­δης με το Ανοι­χτό Γράμ­μα… ο πό­λε­μός μας είναι επα­να­στα­τι­κός-αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κός… γι’ αυτό το λόγο τις δια­φο­ρές μας με τη δι­χτα­το­ρία τις θέ­σα­με στην μπά­ντα… Κυ­βέρ­νη­ση Εθνι­κής Σω­τη­ρί­ας υπό τον Με­τα­ξά». Τη γραμ­μή αυτή έτρε­ξε να στη­ρί­ξει από την Ακρο­ναυ­πλία ο Γ. Ιω­αν­νί­δης: «Ανα­γνω­ρί­ζου­με για μο­να­δι­κή πραγ­μα­τι­κή κα­θο­δή­γη­ση του ΚΚΕ την Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση. Υιο­θε­τού­με πέρα για πέρα την πο­λι­τι­κή γραμ­μή που αυτή χά­ρα­ξε για την υπε­ρά­σπι­ση των ζω­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων του ελ­λη­νι­κού λαού και την ακε­ραιό­τη­τα και την ανε­ξαρ­τη­σία της χώρας μας».

Αντί­θε­τα, η Παλιά ΚΕ κα­ταγ­γέλ­λει το Γράμ­μα ως πλα­στό, επι­μέ­νει στη θέση ότι ο πό­λε­μος είναι ιμπε­ρια­λι­στι­κός και εξα­κο­λου­θεί να υπο­στη­ρί­ζει την ανα­τρο­πή του Με­τα­ξά. Ο Πλου­μπί­δης αρ­θρο­γρα­φεί στον πα­ρά­νο­μο «Ρι­ζο­σπά­στη», δη­λώ­νο­ντας ενυ­πό­γρα­φα ότι το Γράμ­μα είναι κα­τα­σκευή του Μα­νια­δά­κη και ότι όσοι το ακο­λου­θή­σουν, «παίρ­νουν λα­θε­μέ­νη πο­ρεία, προς τα δεξιά». Ανά­λο­γη στάση κρα­τούν οι εξό­ρι­στοι στη Φο­λέ­γαν­δρο (Στ. Ανα­στα­σιά­δης), στην Ανάφη, ενώ ο Θαν. Χα­τζής, από το Μα­κε­δο­νι­κό Γρα­φείο, έγρα­φε στην ανα­φο­ρά του: «Χάος επι­κρα­τού­σε στις γραμ­μές των κομ­μου­νι­στών. Δεν υπήρ­χε ούτε ένας που να υπο­στή­ρι­ζε στο σύ­νο­λο κι ανε­πι­φύ­λα­κτα το γράμ­μα του Ν. Ζα­χα­ριά­δη. Όσοι δεν γνώ­ρι­ζαν το γρα­φι­κό χα­ρα­κτή­ρα του, υπο­στή­ρι­ζαν πως όλο είναι πλα­στό…».

Ακόμα και έξω από τις γραμ­μές του κόμ­μα­τος το Γράμ­μα δεν ήταν πει­στι­κό. Όταν ο Σα­ρά­φης κλή­θη­κε να πο­λε­μή­σει στο αλ­βα­νι­κό μέ­τω­πο, έθεσε ως προ­ϋ­πό­θε­ση την προη­γού­με­νη ανα­τρο­πή της κυ­βέρ­νη­σης Με­τα­ξά!

Μπρο­στά σε αυτές τις επι­πτώ­σεις, ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης φρό­ντι­σε γρή­γο­ρα να ανα­δι­πλω­θεί. Στο δεύ­τε­ρο και στο τρίτο γράμ­μα του (που μετά το ’50 οδη­γή­θη­καν στην αφά­νεια…) αλ­λά­ζει γραμ­μή και για τον πό­λε­μο και για τον Με­τα­ξά. Φρο­ντί­ζει μά­λι­στα να δη­λώ­σει ότι το πρώτο γράμ­μα, «αν δια­βα­στεί από μόνο του», τότε κα­τα­ντά ένα σο­σιαλ­σο­βι­νι­στι­κό κεί­με­νο που μπο­ρεί να… λε­ρώ­σει την τιμή του ΚΚΕ!

Όσοι επι­μέ­νουν στη θέση ότι ένα με­γά­λο μα­ζι­κό κί­νη­μα χτί­στη­κε στη βάση αυτού του σα­θρού ντο­κου­μέ­ντου, υπο­στη­ρί­ζουν μια λα­θε­μέ­νη στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή και υιο­θε­τούν μια αντι-ιστο­ρι­κή, μια σχε­δόν με­τα­φυ­σι­κή, ερ­μη­νεία για τα θε­μέ­λια του ΕΑΜ.

Η στρο­φή σή­με­ρα του ΚΚΕ σε αυτή την υπό­θε­ση, αντι­κει­με­νι­κά βοη­θά­ει να σπά­σουν τα δε­ξιό­στρο­φα στε­ρε­ό­τυ­πα, που εμπε­δώ­θη­καν μέσα στον κόσμο της Αρι­στε­ράς κατά τις ανώ­μα­λες συν­θή­κες της δε­κα­ε­τί­ας του ’50, όταν η κρα­τι­κή κα­τα­στο­λή εδώ εμπό­δι­ζε κάθε αυ­θε­ντι­κή ιστο­ρι­κή συ­ζή­τη­ση, ενώ στο εσω­τε­ρι­κό του ΚΚΕ το φαι­νό­με­νο που ονο­μά­στη­κε (λα­θε­μέ­να και πε­ριο­ρι­στι­κά κατά τη γνώμη μου…) «προ­σω­πο­λα­τρεία», μπο­ρού­σε να δια­στρε­βλώ­σει τα πάντα…

Πώς χτί­στη­κε το ΕΑΜ;

Η εί­σο­δος των Ναζί στην Αθήνα, τον Απρί­λη του ’41, βρί­σκει το ΚΚΕ σε κα­τά­στα­ση με­γά­λης αδυ­να­μί­ας: Με ελά­χι­στες ορ­γα­νω­μέ­νες δυ­νά­μεις, με το κλη­ρο­νο­μη­μέ­νο πρό­βλη­μα της διά­βρω­σης από το μη­χα­νι­σμό του Με­τα­ξά, με με­γά­λα προ­βλή­μα­τα πο­λι­τι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού ως προς τα κε­ντρι­κά κα­θή­κο­ντα της συ­γκυ­ρί­ας, με με­γά­λα προ­βλή­μα­τα κα­χυ­πο­ψί­ας με­τα­ξύ των ηγε­τι­κών στε­λε­χών που θα έπρε­πε να πά­ρουν τις κε­ντρι­κές πρω­το­βου­λί­ες.

Η κα­τά­στα­ση αυτή θα πα­ρα­τα­θεί, του­λά­χι­στον, ως τα τέλη του ’41. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό αυτής της αδυ­να­μί­ας είναι το γε­γο­νός ότι στην πε­ρί­ο­δο αυτή τα κα­θή­κο­ντα του Γραμ­μα­τέα της ΚΕ ανα­λαμ­βά­νει, με υπό­δει­ξη του μη­χα­νι­σμού της Ακρο­ναυ­πλί­ας, ο Α. Τσί­πας. Κατά τον Θ. Χατζή, ποτέ άλ­λο­τε στην ιστο­ρία του ΚΚΕ δεν υπήρ­ξε τόσο με­γά­λη αντί­φα­ση ανά­με­σα στην κρι­σι­μό­τη­τα των κα­θη­κό­ντων και τις αδυ­να­μί­ες του προ­σώ­που που τα ανα­λάμ­βα­νε.4

Η άποψη ότι ένα κόμμα που βρι­σκό­ταν σε αυτή την κα­τά­στα­ση –και μά­λι­στα με βάση μια «γραμ­μή» που δεν ήταν ενιαία ακόμα και στο εσω­τε­ρι­κό της υπό συ­γκρό­τη­ση ηγε­τι­κής ομά­δας– έχτι­σε ένα κο­λοσ­σιαίο μα­ζι­κό κί­νη­μα, δεί­χνει ελά­χι­στο σε­βα­σμό στην ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος, ανα­πο­δο­γυ­ρί­ζει τα ιστο­ρι­κά δε­δο­μέ­να, βά­ζο­ντας τα πόδια απάνω και το κε­φά­λι κάτω.

Αντί­θε­τα, τόσο μέσα από τα ιστο­ρι­κά στοι­χεία, όσο και μέσα από τις «ανα­μνή­σεις» των αγω­νι­στών της επο­χής, προ­κύ­πτει αβί­α­στα η ει­κό­να ότι η κί­νη­ση των πρω­το­πό­ρων στοι­χεί­ων αρ­χι­κά και των με­γά­λων τμη­μά­των των λαϊ­κών μαζών στη συ­νέ­χεια, μια κί­νη­ση μα­ζι­κή που πυ­ρο­δο­τεί­ται από τον άμεσο κίν­δυ­νο της πεί­νας, αλλά, στην ουσία, συ­νι­στά γε­νι­κευ­μέ­νη πα­ρέμ­βα­ση του κό­σμου μπρο­στά στα προ­βλή­μα­τα μιας πρω­το­φα­νούς εθνι­κής/κοι­νω­νι­κής κρί­σης, ήταν η κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη που έχτι­σε το κί­νη­μα της πε­ριό­δου της Αντί­στα­σης. Το ξέ­σπα­σμα αυτού του κι­νή­μα­τος έδωσε τη δυ­να­τό­τη­τα στο ΚΚΕ να ανα­συ­γκρο­τη­θεί και να μα­ζι­κο­ποι­η­θεί και όχι το αντί­στρο­φο.

Στις συν­θή­κες της πρώ­ι­μης κα­το­χής εμ­φα­νί­ζο­νται συχνά κά­ποια «στε­λέ­χη» της φυ­σι­κής πρω­το­πο­ρί­ας του πλη­θυ­σμού, συ­νή­θως φα­ντά­ροι που γυρ­νούν εξα­γριω­μέ­νοι και ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποι­η­μέ­νοι από το μέ­τω­πο, που δη­λώ­νουν στους συ­ντο­πί­τες τους ότι είναι «εκ­πρό­σω­ποι» του ΚΚΕ (ακόμα και της ηγε­σί­ας του), και αρ­χί­ζουν να παίρ­νουν πρω­το­βου­λί­ες ορ­γά­νω­σης της αντί­στα­σης. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό γε­γο­νός των δια­στά­σε­ων που μπο­ρού­σε να πάρει η δράση αυτών των «ασύ­ντα­κτων» στοι­χεί­ων είναι το ξέ­σπα­σμα της πρό­ω­ρης εξέ­γερ­σης στη Δράμα (Σε­πτέμ­βρη του ’41) που πνί­γη­κε στο αίμα από το βουλ­γα­ρι­κό στρα­τό κα­το­χής.5

Η γε­νί­κευ­ση της κί­νη­σης του πλη­θυ­σμού προς την αντί­στα­ση είχε δύο κε­ντρι­κούς πυ­λώ­νες:

α) Τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης μέσα στις πό­λεις, με τα «κλα­σι­κά» όπλα του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος –την απερ­γία, τη γε­νι­κή απερ­γία, τη δια­δή­λω­ση και τα με­γά­λα κε­ντρι­κο­ποι­η­μέ­να συλ­λα­λη­τή­ρια– που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν με σθέ­νος, παρά το με­γά­λο κό­στος σε αν­θρώ­πι­νες ζωές, ενά­ντια σε έναν πά­νο­πλο αντί­πα­λο. Το γε­γο­νός ότι οι ερ­γά­τες στις πό­λεις αντι­με­τώ­πι­σαν με αυτόν τον τρόπο τον κίν­δυ­νο της πεί­νας και της επι­στρά­τευ­σης, είχε τε­ρά­στια πο­λι­τι­κή ση­μα­σία. Κα­θό­ρι­ζε την κοι­νω­νι­κή ρα­χο­κο­κα­λιά, τον κοι­νω­νι­κό χα­ρα­κτή­ρα της αντί­στα­σης. Και ταυ­τό­χρο­να δη­μιουρ­γού­σε μια ολό­κλη­ρη «γενιά» αγω­νι­στών, μια νέα γενιά πο­λι­τι­κών στε­λε­χών, που θα μπο­ρού­σαν στη συ­νέ­χεια να στε­λε­χώ­σουν το ευ­ρύ­τε­ρο κί­νη­μα που ξέ­σπα­γε.

Το γε­γο­νός ότι οι πό­λεις αντι­με­τώ­πι­σαν έτσι τους κιν­δύ­νους της κα­το­χής, ήταν ένα σάλ­πι­σμα που γι­νό­ταν ιδιαί­τε­ρα αντι­λη­πτό στην ύπαι­θρο.

β) Την ορ­μη­τι­κή εί­σο­δο των αγρο­τών στον αγώνα. Ο Θο­δω­ρής Κου­τσου­μπός, στο καλό βι­βλίο του για το 1941-1945, δίνει τον τίτλο: «Πό­λε­μος των χω­ρι­κών και κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση», εξη­γώ­ντας μέσα από το σχήμα του «πο­λέ­μου των χω­ρι­κών» τη μα­ζι­κή βάση του ένο­πλου αγώνα στο πρώτο Αντάρ­τι­κο.

Η κα­θυ­στέ­ρη­ση της αγρο­τι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης στον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό είχε ως άμεση συ­νέ­πεια ότι η ύπαι­θρος δεν εξαι­ρού­νταν από τον κίν­δυ­νο της πεί­νας. Η αντί­στα­ση στις δια­τα­γές για συ­γκέ­ντρω­ση της σο­δειάς, η αντί­στα­ση στη βαριά φο­ρο­λό­γη­ση της σο­δειάς για να τρα­φεί ο στρα­τός κα­το­χής, η αντί­στα­ση στις λε­η­λα­σί­ες από τους ντό­πιους συ­νερ­γά­τες των κα­τα­κτη­τών και τους μαυ­ρα­γο­ρί­τες, γί­νο­νται οι σκλη­ρές κοι­νω­νι­κές αι­τί­ες που στη­ρί­ζουν το ξε­κί­νη­μα της ένο­πλης αντί­στα­σης στην ύπαι­θρο.

Ο κα­τά­λο­γος των εν δρά­σει ανταρ­το­ο­μά­δων, πριν ο Άρης βγει στο βουνό και πολύ πριν το ΚΚΕ υιο­θε­τή­σει αυτή τη μορφή αγώνα, είναι κυ­ριο­λε­κτι­κά εκ­πλη­κτι­κός για τις συν­θή­κες μιας κα­τε­χό­με­νης χώρας.6

Ο Θ. Κου­τσου­μπός σωστά ση­μειώ­νει ότι οι ομά­δες αυτές θα μπο­ρού­σαν να εκτρα­πούν σε άλλες πο­ρεί­ες, ακόμα και να γί­νουν μά­στι­γα για τα χωριά. Η τιμή που ανή­κει στον Άρη και στα στε­λέ­χη του πρώ­ι­μου ΕΛΑΣ είναι ότι όχι μόνο συ­νέ­νω­σαν αυτές τις μά­χι­μες ομά­δες, αλλά τις συ­νέ­νω­σαν πάνω στη συ­γκε­κρι­μέ­νη κοι­νω­νι­κή κα­τεύ­θυν­ση, που έκανε το αντάρ­τι­κο να ανα­γνω­ρι­στεί από τους χω­ρι­κούς σαν πο­λύ­τι­μη δύ­να­μη υπε­ρά­σπι­σης και απε­λευ­θέ­ρω­σής τους. Δεν είναι τυ­χαίο ότι στο βουνό ή στον κάμπο, σε όλη τη διάρ­κεια του πρώ­του αντάρ­τι­κου, ο ΕΛΑΣ κο­λυ­μπά σαν το ψάρι «μέσα στο νερό», που δη­μιουρ­γεί γύρω του η ενερ­γός υπο­στή­ρι­ξη των αγρο­τών.

Η εί­σο­δος του χω­ριού στον αγώνα είχε, με τη σειρά της, τε­ρά­στιες πο­λι­τι­κές συ­νέ­πειες. Οι γυ­ναί­κες κά­νουν ένα ιστο­ρι­κό άλμα, ξε­περ­νώ­ντας σε ελά­χι­στο χρόνο την συ­ντη­ρη­τι­κή αγρο­τι­κή ή κτη­νο­τρο­φι­κή πα­ρά­δο­ση, βγαί­νουν από τα δεσμά του νοι­κο­κυ­ριού και της οι­κο­γέ­νειας και ανα­λαμ­βά­νουν πρω­τα­γω­νι­στι­κούς ρό­λους στην ορ­γά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας και του αγώνα. Η ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση των μαζών απο­κρυ­σταλ­λώ­νε­ται σε νέες μορ­φές ορ­γά­νω­σης –τις Λαϊ­κές Επι­τρο­πές και τις Λαϊ­κές Συ­νε­λεύ­σεις– που παίρ­νουν στα χέρια τους όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρα κα­θή­κο­ντα, υπο­κα­θι­στώ­ντας τον παλιό κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό, που βρί­σκε­ται υπό κα­τάρ­ρευ­ση. Οι αντι­λή­ψεις με τις οποί­ες εκ­πλη­ρώ­νο­νται αυτά τα βα­σι­κά κα­θή­κο­ντα της νέας ορ­γά­νω­σης της κοι­νω­νί­ας, στα­δια­κά, αρ­χί­ζουν να παίρ­νουν τη μορφή της Λαϊ­κής Αυ­το­διοί­κη­σης και της Λαϊ­κής Δι­καιο­σύ­νης. (βλ. Χρή­στος Τυ­ρο­βού­ζης, «Αυ­το­διοί­κη­ση και Λαϊκή Δι­καιο­σύ­νη», εκ­δό­σεις Προ­σκή­νιο).

Στην πε­ρί­ο­δο της ανά­πτυ­ξης της Αντί­στα­σης τί­θε­νται στο στό­χα­στρο της λαϊ­κής δρά­σης ορι­σμέ­να από τα «ιερά και όσια» του αστι­σμού, όπως η οι­κο­γέ­νεια και η ιδιο­κτη­σία: Τα δια­ζύ­για και γε­νι­κό­τε­ρα οι οι­κο­γε­νεια­κές δια­φο­ρές/συ­γκρού­σεις αρ­χί­ζουν να κρί­νο­νται στη Συ­νέ­λευ­ση του χω­ριού, υπό το άγρυ­πνο μάτι της απε­λευ­θε­ρω­μέ­νης κι απε­λευ­θε­ρω­τι­κής συμ­με­το­χής των γυ­ναι­κών. Οι αγρό­τες, για να αντι­με­τω­πί­σουν την πείνα, βά­ζουν χέρι στα τσι­φλί­κια και στα μο­να­στη­ρια­κά κτή­μα­τα, προ­βάλ­λο­ντας το ιστο­ρι­κό αί­τη­μα του αγρο­τι­κού κι­νή­μα­τος: Η γη ανή­κει σε αυ­τούς που τη δου­λεύ­ουν!7 Στις πό­λεις, οι ερ­γά­τες και οι φτω­χοί, πέρα από την ορ­γα­νω­μέ­νη διεκ­δί­κη­ση αυ­ξή­σε­ων στο μισθό και στο δελ­τίο τρο­φί­μων, για να αντι­με­τω­πί­σουν την πείνα, υπο­χρε­ώ­νο­νται να κα­τα­φύ­γουν συχνά στη λε­η­λα­σία των απο­θη­κών τρο­φί­μων και των μα­γα­ζιών των μαυ­ρα­γο­ρι­τών.

Η ανά­πτυ­ξη αυτού του με­γά­λου κι­νή­μα­τος, με ρυθ­μούς τα­χύ­τε­ρους από κάθε άλλη χώρα στην Ευ­ρώ­πη (με μο­να­δι­κή εξαί­ρε­ση, ίσως, τη Γιου­γκο­σλα­βία), έβαζε επι­τα­κτι­κά το ζή­τη­μα της πο­λι­τι­κής συ­γκρό­τη­σης κι εκ­προ­σώ­πη­σής του.

Αυτό απα­ντή­θη­κε με την τα­χύ­τα­τη ανά­πτυ­ξη του ΚΚΕ. Οι αδυ­να­μί­ες του «ισο­φα­ρί­ζο­νταν» από τη δια­λυ­τι­κή κρίση όλων των άλλων υπο­ψή­φιων να παί­ξουν αυτό το ρόλο. Στα δεξιά του ΚΚΕ, τα παλιά αστι­κά κόμ­μα­τα έμει­ναν πα­ρά­λυ­τα μέχρι να «φανεί το φως» για την κα­τά­λη­ξη του πο­λέ­μου. Στα αρι­στε­ρά του (με την εξαί­ρε­ση των μι­κρών τρο­τσκι­στι­κών ομά­δων, για τις οποί­ες θα ανα­φερ­θώ πα­ρα­κά­τω) δεν υπήρ­χε τί­πο­τα. Αυτό είναι επί­σης ένα τμήμα των εξε­λί­ξε­ων στις δε­κα­ε­τί­ες του ’20 και του ’30, ενώ μόνο όποιος δεν έχει κα­θό­λου αί­σθη­ση του βά­ρους της ιστο­ρί­ας μπο­ρεί να θέτει το ερώ­τη­μα γιατί στην Ελ­λά­δα (ή και στη Γαλ­λία, την Ιτα­λία κ.ο.κ.) δεν υπήρ­ξε μα­ζι­κή ορ­γα­νω­τι­κή εναλ­λα­κτι­κή πέρα από τα ΚΚ.

Όμως έχει ση­μα­σία να επι­μεί­νου­με στην αντί­φα­ση ανά­με­σα στον πο­λι­τι­κό ρόλο που οι μάζες ανέ­θε­ταν στο ΚΚΕ και στην πο­λι­τι­κή γραμ­μή που επι­κρα­τού­σε στο εσω­τε­ρι­κό της ηγε­σί­ας του.

Τη γραμ­μή αυτή πε­ρι­γρά­φει ανα­λυ­τι­κά ο Δημ. Γλη­νός στη «δια­κη­ρυ­κτι­κή» μπρο­σού­ρα του «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Σε όσους επι­μέ­νουν στην άποψη ότι με αυτήν «τέ­θη­καν τα θε­μέ­λια της αντί­στα­σης», να θυ­μί­σου­με ότι τυ­πώ­θη­κε για πρώτη φορά τον Οκτώ­βρη του 1942 (όταν το κί­νη­μα στις πό­λεις και στα βουνά ήταν ήδη μια συ­γκλο­νι­στι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα) και κυ­κλο­φό­ρη­σε σε πε­ρί­που 5.000 αντί­τυ­πα (Χα­τζής).

Όμως είναι φα­νε­ρό ότι η πο­λι­τι­κή που πε­ρι­γρά­φει ο Γλη­νός είχε γίνει μέχρι το τέλος του ’42 κυ­ρί­αρ­χη στο εσω­τε­ρι­κό της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ και έπαι­ξε κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο στη συ­νέ­χεια. Τα βα­σι­κά της στοι­χεία ήταν: α) Η εκτί­μη­ση ότι ο αγώ­νας είναι εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κός. β) Ως εκ τού­του, θα πρέ­πει να γίνει «παλ­λαϊ­κός», με τη συμ­με­το­χή της αστι­κής τάξης και των κομ­μά­των της. γ) Η πε­ποί­θη­ση ότι η τα­ξι­κή πάλη ανα­στέλ­λε­ται μέχρι το τέλος του πο­λέ­μου. δ)) Το «έπα­θλο» για τις λαϊ­κές μάζες θα διεκ­δι­κη­θεί «μετά», αφού θα έχει προη­γη­θεί η επί­τευ­ξη του στό­χου της εθνι­κής απε­λευ­θέ­ρω­σης και το έπα­θλο θα πάρει τη μορφή μιας κά­ποιας «λαϊ­κής δη­μο­κρα­τί­ας».

Σή­με­ρα γνω­ρί­ζου­με ότι καμιά από αυτές τις προ­βλέ­ψεις δεν ήταν σωστή. Το ΚΚΕ υπο­γραμ­μί­ζει –και σωστά– ότι στην πε­ρί­ο­δο της κα­το­χής η τα­ξι­κή πάλη όχι μόνο δεν ανε­στά­λη, αλλά «έφτα­σε σε πα­ρο­ξυ­σμό». Ως εκ τού­του τα εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κά κα­θή­κο­ντα υπήρ­ξαν άρ­ρη­κτα δε­μέ­να με τα τα­ξι­κά. Γι’ αυτό άλ­λω­στε η αστι­κή τάξη και τα κόμ­μα­τά της δεν πήραν μέρος στον «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώνα».8 Αντί­θε­τα, ο αστι­κός κό­σμος δια­σπά­στη­κε: Ένα τμήμα «δρα­πέ­τευ­σε» στο εξω­τε­ρι­κό (Λον­δί­νο και Μέση Ανα­το­λή), ένα τμήμα συ­νερ­γά­στη­κε αρ­μο­νι­κά με τους Ναζί, ένα τμήμα «λού­φα­ξε» και συ­νο­μι­λού­σε με το ΚΚΕ, φρο­ντί­ζο­ντας κυ­ρί­ως να επη­ρε­ά­ζει τη γραμ­μή του, με το μάτι πάντα στις με­τα­πο­λε­μι­κές εξε­λί­ξεις. Κυ­ρί­ως, όμως, γνω­ρί­ζου­με ότι η αστι­κή τάξη και οι Σύμ­μα­χοι δεν απο­δέ­χθη­καν ποτέ το δια­χω­ρι­σμό με το «μετά»: Αντι­με­τώ­πι­σαν τις εξε­λί­ξεις του πο­λέ­μου και της κα­το­χής με απο­φα­σι­στι­κό κρι­τή­ριο να χτί­σουν τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις για τη συ­ντρι­βή του ερ­γα­τι­κού και του λαϊ­κού κι­νή­μα­τος μετά το τέλος του πο­λέ­μου. Αυτό το κα­θα­ρό τα­ξι­κό κρι­τή­ριο των ντό­πιων κα­πι­τα­λι­στών και των Συμ­μά­χων ήταν αυτό που έλ­λει­ψε από τη στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ.

Γνώμη μου είναι ότι η πο­λι­τι­κή που πε­ρι­γρά­φει ο Γλη­νός, ενώ δεν έπαι­ξε κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο στην πε­ρί­ο­δο της ανά­πτυ­ξης του κι­νή­μα­τος της αντί­στα­σης, υπήρ­ξε ο κα­θο­ρι­στι­κός πα­ρά­γο­ντας που ερ­μη­νεύ­ει την ήττα.

Πώς ητ­τή­θη­κε το ΕΑΜ;

Συχνά ακούγεται ο ισχυρισμός, συνήθως από τους συντρόφους που υποστηρίζουν μια «πατριωτική» γραμμή μέσα στην Αριστερά, ότι «υπάρχει σχέση ανάμεσα στο εθνικό και στο ταξικό», ισχυρισμός που συνήθως συνοδεύεται από μια ομιχλώδη αναφορά στα γραπτά του Λένιν για την Παρισινή Κομμούνα.

Αν αυτό ήταν αρκετό, θα μπορούσαμε να δεχθούμε ως αυτονόητο αυτόν τον ισχυρισμό. Πράγματι κάθε μεγάλη επαναστατική κρίση είναι συνήθως η σύνθεση μιας βαθιάς κοινωνικής κρίσης με μια εθνική κρίση που προκαλείται από πολέμους ή άλλες καταστροφές. Αυτό ήταν αλήθεια στην Κομμούνα, στη Ρωσία του ’17 κ.ο.κ.

Όμως το ερώτημα δεν είναι το αν υπάρχει σχέση μεταξύ εθνικού και ταξικού, αλλά το ποια είναι η σχέση ανάμεσα σε αυτά τα δύο στοιχεία. Ο Λένιν έγραφε για την Παρισινή Κομμούνα: «Εξεγειρόμενο ενάντια στο παλιό καθεστώς, το προλεταριάτο αναλάμβανε δύο καθήκοντα, το ένα εθνικό, το άλλο κοινωνικό: την απελευθέρωση της Γαλλίας από τη γερμανική εισβολή και τη σοσιαλιστική απελευθέρωση του προλεταριάτου από το ζυγό του καπιταλισμού. Η συνένωση αυτών των δύο καθηκόντων αποτελεί το πιο πρωτότυπο χαρακτηριστικό της Κομμούνας».

Ακριβώς επειδή «η συνένωση αυτών των δύο καθηκόντων» είναι η απάντηση της Κομμούνας, οι κομμουνάροι δεν επιδίωξαν την εθνική ενότητα με τους Βερσαγιέζους για να αντιμετωπίσουν τους Πρώσους, και δεν ανέστειλαν για «μετά» τα καθήκοντα σοσιαλιστικής απελευθέρωσης του προλεταριάτου από το ζυγό του καπιταλισμού. Αντίστοιχα, η γαλλική αστική τάξη δεν σκέφτηκε ποτέ το ενδεχόμενο να συμμετάσχει σε «εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα» μαζί με τους κομμουνάρους, αλλά συνεργάστηκε με τους Πρώσους για να κατασφάξει την Κομμούνα.

Αν αυτό το μάθημα μας το κληροδότησε η Κομμούνα με αρνητικό τρόπο, μέσα από την αιματηρή ήττα της, λίγο αργότερα η Ρώσικη Επανάσταση μας το έδωσε με τον θετικό, με τον νικηφόρο τρόπο: η εθνική κρίση που προκαλούσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η κατάρρευση του τσαρισμού, δεν αντιμετωπίστηκε από τους Μπολσεβίκους μέσω της «ενότητας» με τους δημοκράτες αστούς, αλλά με το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ!» και την εξέγερση του Οκτώβρη.

Η Ελλάδα του 1941-1945 είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα για το πόσο ακριβά μπορεί να πληρωθεί μια πολιτική που επιχειρεί να διαχωρίσει, αντί για να συνενώσει, τα «εθνικά» από τα «ταξικά» καθήκοντα, μέσα σε μια επαναστατική διαδικασία που από τη φύση της είναι μια ενιαία διαδικασία.

Είναι κοινός τόπος, ακόμα και για τους πιο άπειρους αγωνιστές-στριες, η θέση ότι το μεγάλο κίνημα της Αντίστασης, αυτή η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, οδηγήθηκε σε μια, επιφανειακά, ανεξήγητη αλυσίδα από «γκάφες» ή «προδοσίες»: η συμφωνία στο Λίβανο, η αποκήρυξη του κινήματος στη Μέση Ανατολή, η συμφωνία στην Καζέρτα, η αποφυγή της κατάληψης της Αθήνας, η υποδοχή των στρατευμάτων του Σκόμπι ως απελευθερωτών, η αυτοκτονική στρατιωτική τακτική στο Δεκέμβρη, η Βάρκιζα, η διαγραφή και η εγκληματική απομόνωση του Άρη, είναι «λάθη» που στοίχειωσαν στις ψυχές των μανάδων και των πατεράδων μας.

Σε αυτή τη λίστα θα προσθέσω δύο ακόμα «σημεία» που, κατά τη γνώμη μου, έχουν μεγάλη σημασία, αν και έχουν υποτιμηθεί στη δημόσια συζήτηση:

1) Στα τέλη του ’43 και τις αρχές του ’44, την περίοδο που ο αγώνας μπαίνει στην αποφασιστική καμπή προς τις μεταπολεμικές εξελίξεις, την περίοδο όπου το ΚΚΕ έχει ήδη συγκροτήσει στις γραμμές του μια μεγάλη λαϊκή δύναμη, η ηγεσία του ΚΚΕ αποφασίζει να στρέψει τη δύναμη του κόμματος όχι προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης των ριζοσπαστικών λαϊκών οργανώσεων, αλλά προς την πίεση μέσα σε αυτές για μια πιο συντηρητική «εθνικοενωτική» πολιτική. Το ΠΓ του ΚΚΕ στέλνει «εγκύκλιο» προς τις κομματικές οργανώσεις, με την οποία απαιτεί «να αποφεύγουν την καταπάτηση θεσμών, που πρέπει να παραμείνουν σεβαστοί» και συνιστά ιδιαίτερη προσοχή στις σχέσεις με την εκκλησία. Σε πολλά χωριά και κωμοπόλεις επανέρχονται οι παλιοί «εκλεγμένοι» (επί Μεταξά!) αυτοδιοικητικοί «άρχοντες». Ο Κώδικας της Λαϊκής Δικαιοσύνης υφίσταται σοβαρές τροποποιήσεις σε συντηρητική κατεύθυνση (Τυροβούζης). Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ (Γενάρης 1944) υπογραμμίζει την αντίθεσή της: «στα αριστερά λάθη, που φάνηκαν σαν αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας των εχθρών, με διαθέσεις για αντιαγγλική πολεμική [σσ: !], για εχτίμηση του ΕΛΑΣ σαν μελλοντικού στρατού [σσ: !!] και σοβαρά στραπατσαρίσματα της πολιτικής γραμμής του κόμματος, ιδίως στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου εχθρικά στοιχεία ζήτησαν να ικανοποιήσουν ατομικά συμφέροντα σε βάρος του λαού…».

Το τελευταίο μέρος αυτής της φοβερής φράσης («εχθρικά στοιχεία») αφορά σε μεγάλο βαθμό εκείνο το τμήμα του κινήματος (συμπεριλαμβανομένων στελεχών και οργανώσεων του ΚΚΕ) που σε πολλές περιοχές στήριζε τις απαλλοτριώσεις των τσιφλικιών και των μοναστηριακών κτημάτων, πρακτική ενάντια στην οποία το ΚΚΕ πήρε πολιτικά, αλλά και οργανωτικά μέτρα. Με τη συγκρότηση της «Κυβέρνησης του Βουνού», της ΠΕΕΑ, οι πρακτικές αυτές τέθηκαν τελικά «εκτός νόμου»:

«Η Πράξη 12 της ΠΕΕΑ, που αναφερόταν στις διατάξεις για τη Λαϊκή Δικαιοσύνη ξανάφερνε σε ισχύ το πριν την κατοχή ιδιωτικό και ποινικό Δίκαιο. Περιοριζόταν η δικαιοδοσία των Λαϊκών Δικαστηρίων. Δεν θα μπορούσαν να δικάζουν, προς το παρόν, υποθέσεις κληρονομικές, κυριότητας [σσ: δηλαδή ιδιοκτησίας, που ήταν το βασικό «αίτημα» των γαιοκτημόνων], διαζυγίου και ακύρωσης γάμου [σσ: που ήταν το βασικό «αίτημα» της Εκκλησίας]». (Χατζής)

Αυτή η υποχώρηση είχε σημαντικές πολιτικές συνέπειες: στο τέλος του πολέμου οι αγρότες διαπίστωσαν ότι οι μεγάλες θυσίες τους στην περίοδο της αντίστασης, έμειναν χωρίς υλικό αντίκρισμα στη βελτίωση της ζωής τους. Η παραμονή της γης στην κυριότητα των μεγαλοκτηματιών και των μοναστηριών (με τη «βούλα» της ΠΕΕΑ, δηλαδή του ΚΚΕ) είναι η βάση που ερμηνεύει τη διαφορετική στάση της αγροτιάς στο Δεύτερο Αντάρτικο.

2) Είναι φυσιολογικό η προσοχή, ιδίως των νέων αγωνιστών-στριών, να στρέφεται κυρίως στα «ένδοξα» γεγονότα, στις μεγάλες μάχες, στα στρατιωτικά ζητήματα κ.ο.κ. Όμως για την έκβαση των επαναστάσεων η πολιτική γραμμή έχει καθοριστική σημασία. Και ένα ιδιαιτέρως αποκαλυπτικό γεγονός για την πραγματική πολιτική του ΚΚΕ είναι η συμμετοχή στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, υπό τον Γ. Παπανδρέου, στις μέρες της «σιδερένιας πραγματικότητας της απελευθέρωσης». (Το βιβλίο του Δημ. Μαριόλη «Η αδύνατη ταξική ανακωχή», για την πολιτική του ΕΑΜ στα υπουργεία Οικονομικών, Εργασίας και στα συνδικάτα μέχρι τα Δεκεμβριανά, από τις εκδόσεις ΚΨΜ, αποτελεί ένα αναντικατάστατο διάβασμα).

Η ντόπια κυρίαρχη τάξη και οι Εγγλέζοι όχι απλώς δέχτηκαν, αλλά τράβηξαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ μέσα στην κυβέρνηση Παπανδρέου, που ως αποστολή είχε την «εθνική ανασυγκρότηση». Το ΕΑΜ ανέλαβε τα υπουργεία Οικονομικών (Σβώλος), Γεωργίας (Ζέβγος), Εργασίας (Πορφυρογένης), Δημοσίων Έργων (Ασκούτσης) και τη θέση του υφυπουργού Οικονομικών (Αγγελόπουλος), ενώ νωρίτερα του είχε ανατεθεί ο έλεγχος της διοίκησης της ΓΣΕΕ. Ουσιαστικά «ελέγχει» το σύνολο των οικονομικών και παραγωγικών υπουργείων και τα συνδικάτα.

Τι έκαναν οι Εαμικοί υπουργοί μέσα σε αυτή την κυβέρνηση «ανασυγκρότησης»; Με τη σημερινή πολιτική γλώσσα, η απάντηση είναι μονολεκτική. Μνημόνιο: Μειώσεις μισθών (Μπαρτζώτας: «Τραγική ειρωνία! Οι εργάτες σήμερα πληρώνονται λιγότερο απ’ ό,τι επί Γερμανών»!), απολύσεις «πλεοναζόντων» δημοσίων υπαλλήλων, κίνητρα στους βιομήχανους για να βάλουν, τάχα, «μπροστά την παραγωγή», απίστευτη ρεμούλα με τους πόρους της διεθνούς βοήθειας. Το χειρότερο όμως ήταν ότι οι Εαμικοί υπουργοί ανέχτηκαν τη νομισματική μεταρρύθμιση του Ζολώτα, μέσω της οποίας εξαερώθηκαν οι λαϊκές αποταμιεύσεις, αλλά και τα προπολεμικά χρέη των καπιταλιστών. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αυτή η πολιτική εξαπέλυσε έναν απίστευτο υπερπληθωρισμό, «με αποτέλεσμα να εξανεμίζονται οι μισθοί και να απλώνεται επικίνδυνα το φάσμα της πείνας πάνω από τις μεγάλες πόλεις» (Μαριόλης).

Η ντόπια κυρίαρχη τάξη και οι πολύπειροι Εγγλέζοι, πριν φτάσουν στη στρατιωτική λύση, φρόντιζαν να εκθέσουν το ΚΚΕ μέσα στο σκληρό πυρήνα της κοινωνικής επιρροής του, μέσα στην εργατική τάξη και τους φτωχούς των πόλεων:

«Οι πιο σημαντικές και μαζικές αντιδράσεις στην οικονομική πολιτική των Εαμικών υπουργών προήλθαν από την εργατική και λαϊκή βάση του ΕΑΜ… Οι κοινωνικές συμμαχίες της κατοχικής περιόδου κλονίζονται, τα μεσαία και μικροαστικά στρώματα ταλαντεύονται, αναζητώντας πολιτικές λύσεις και στηρίζοντας την πολιτική επιλογή της εθνικής ενότητας, ενώ η εργατική τάξη… βλέπει τις πολιτικές και κοινωνικές προσδοκίες της να διαψεύδονται…» (Μαριόλης).

Το ΚΚΕ σήμερα υποδεικνύει ότι σε αυτή την απαράδεκτη πολιτική επιλογή, το τότε ΚΚΕ δεν ήταν μόνο. Παρά τη διάλυση της Κομιντέρν, το «διεθνές κέντρο» της Μόσχας είχε τη δυνατότητα να στρέψει πολλά Κομουνιστικά Κόμματα προς τη συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις «ανασυγκρότησης» του καπιταλισμού, με κορυφαία παραδείγματα το Γαλλικό και το Ιταλικό ΚΚ. Η στρατηγική της «ειρηνικής συνύπαρξης» στη βάση του σεβασμού των συμφωνιών της Γιάλτας και η πολιτική του «κοινοβουλευτικού δρόμου» (τάχα) προς τον σοσιαλισμό είχαν τεθεί σε εφαρμογή πολλά-πολλά χρόνια πριν το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ.

Όμως στην Ελλάδα το μέγεθος του κινήματος ήταν τόσο σημαντικό, που δεν άφηνε τους καπιταλιστές και τους Συμμάχους να ησυχάσουν με την προοπτική ενός κοινοβουλευτικού εκφυλισμού του. Η τελική λύση του δράματος θα δινόταν με τον στρατιωτικό-πολεμικό τρόπο.

Δεν υπάρχει λόγος να επιμείνουμε στην ανάλυση των Συμφωνιών που σηματοδοτούν το δρόμο προς την ήττα του κινήματος της Αντίστασης (Λίβανος, Καζέρτα, Βάρκιζα). Έχουν καταγραφεί στη συνείδηση του κόσμου της Αριστεράς ως καταστροφικά λάθη. Αυτό που αξίζει να αναζητήσουμε είναι το κόκκινο νήμα που συνδέει και εξηγεί τα λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ. Κατά τη γνώμη μου, το συνθέτουν τρία βασικά στοιχεία:

α) Η εμπέδωση της ρεφορμιστικής στρατηγικής των σταδίων στην πολιτική του ΚΚΕ από το 1934 και μετά. Αυτή η στρατηγική εκφράστηκε στα 1941-1945 με την αυταπάτη ότι είναι δυνατόν να διαχωριστεί ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας από την ταξική πάλη, με την υποτίμηση του ζητήματος της εξουσίας, με τη ροπή προς τις πολιτικές εθνικής ενότητας.

β) Αυτή η μεταρρυθμιστική εθνικοενωτική στρατηγική, όμως, ξεδιπλωνόταν σε συνθήκες παγκοσμίου πολέμου, όπου η αστική τάξη της χώρας είχε επιλέξει «στρατόπεδο», αυτό των Αγγλοαμερικάνων. Το ΚΚΕ, υποχωρώντας από την εκτίμηση του πολέμου ως ιμπεριαλιστικού, υποχωρώντας από τη θέση της αδιαπραγμάτευτης ανεξαρτησίας του κινήματος απέναντι και στα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα, έμπαινε στην επιρροή ενός πανίσχυρου μαγνήτη που το έλκυε προς φιλοαγγλική πολιτική και στην υποτίμηση του κινδύνου της μεταπολεμικής επέμβασης του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα. Μόνο έτσι μπορούν να εξηγηθούν τα «λάθη» του Λιβάνου και της Καζέρτας, η ένταξη του ΕΛΑΣ υπό την καθοδήγηση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, η αποδοχή και η υποδοχή του Σκόμπι, αλλά και η κατασταλτική αντιμετώπιση του Πολιτικού Γραφείου απέναντι στις προειδοποιήσεις όχι μόνο των καπεταναίων, αλλά και των στρατιωτικών στελεχών της ΚΕ που (από το 1943!) ζητούσαν να διακοπεί η σχέση με τη Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή στο Βουνό.

γ) Είναι αδύνατον να γίνει κατανοητή όλη αυτή η ιστορία, αν δεν συνυπολογιστεί η κατεύθυνση που έδινε η ΕΣΣΔ.

Για δεκαετίες γινόταν προσπάθεια να συγκαλυφθεί αυτός ο παράγοντας. Το ΚΚΕ παραδέχεται σήμερα, κυρίως, τις έμμεσες συνέπειες: τη σύγχυση που προκαλούσαν στα ΚΚ οι εναλλασσόμενες θέσεις των σοβιετικών και οι αλληλοσυγκρουόμενες οδηγίες της Κομιντέρν. Όμως όποιος έχει αποκτήσει στοιχειώδη ιστορική αίσθηση για τις σχέσεις μεταξύ των ηγετικών ομάδων των ΚΚ και της Μόσχας, είναι αδύνατον να δεχθεί ότι το ΚΚΕ πήρε όλες αυτές τις κρίσιμες αποφάσεις χωρίς λεπτομερέστερες οδηγίες.

Ο Δημ. Βλαντάς, επί χρόνια στενός συνεργάτης του Ζαχαριάδη, γράφει στις αναμνήσεις του ότι η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ στο Λίβανο πήρε από τη ρωσική πρεσβεία στο Κάιρο τις εξής κατευθύνσεις για τη συνέχεια: «α) Η συμφωνία του Λιβάνου ανταποκρίνεται προς τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. β) Η στάση της αντιπροσωπείας σας ήταν σωστή. γ) Πρέπει να μπείτε στην κυβέρνηση, και δ) Να φροντίσετε να γίνει γνωστή η γνώμη αυτή στα βουνά» (Δημ. Βλαντά, «Ο Ζαχαριάδης και οι συνεργάτες του», εκδόσεις Γλάρος). Πρόκειται για επιβεβαίωση της μαρτυρίας του Π. Ρούσου, μέλους του ΠΓ και της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ στο Λίβανο, στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Τετραετία».

Ο Θ. Χατζής περιγράφει αναλυτικά την κρίσιμη συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ, που συγκλήθηκε τον Αύγουστο του ’44 για να εκτιμήσει τη συμφωνία του Λιβάνου, με την αίσθηση ότι αυτή αποτελούσε σημείο ιστορικής καμπής (ο Βλαντάς συνοψίζει το κλίμα μεταξύ των μελών της ΚΕ ως εξής: «Καταγγελία της συμφωνίας του Λιβάνου. Ανάκληση της αντιπροσωπείας μας. Μόλις αυτή γυρίσει στην Ελεύθερη Ελλάδα, να παραπεμφθεί σε ανταρτοδικείο»). Ο Χατζής σημειώνει ότι η συνεδρίαση αυτή διακόπηκε από την άφιξη της Σοβιετικής Αποστολής (υπό το συνταγματάρχη Ποπόφ), που ζήτησε συνάντηση με το ΠΓ του ΚΚΕ. Η τελική απόφαση ήταν όχι μόνο να εγκριθεί η συμφωνία του Λιβάνου, αλλά και να βάλει το ΕΑΜ υπουργούς στην «εξόριστη» κυβέρνηση στο Κάιρο.

Κατά τη γνώμη μου, είναι βέβαια η παρέμβαση των σοβιετικών υπέρ της πολιτικής που τελικά ακολούθησε το ΚΚΕ. Και η παρέμβαση αυτή είχε ως μοναδικό κριτήριο τα διπλωματικά συμφέροντα της ΕΣΣΔ, που ήδη βρισκόταν σε διαπραγμάτευση με τους αγγλοαμερικάνους για τις ζώνες επιρροής στον μεταπολεμικό κόσμο. Με την άκομψη γλώσσα του Βλαντά: «Ο Στάλιν μας έριξε στο αγγλικό σακί, κατά τα πειρατικά παζάρια του με τον Τσόρτσιλ στην Τεχεράνη το 1943».9

Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, εκδηλώθηκε η διαφωνία του Άρη. Στην ιστορική επιστολή του «προς τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ» (24/3/45), ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ εμφανίζεται ενήμερος για το ζήτημα αυτό, όπως και για τη σημασία του: «Μπορεί όπως μου παράγγειλε ρητά ο σ. Γιάννης [σσ: Ιωαννίδης] δια του Ζήση [σσ: Ζωγράφος] να υπάρχει “σαφής παραίνεση” των Ρώσων συντρόφων προς το ΚΚΕ για το κλείσιμο της συμφωνίας της Βάρκιζας. Όμως αυτό δεν αλλάζει τίποτα… Η διάσκεψη και η συμφωνία της Γιάλτας δεν πρέπει να έχετε καμιά αυταπάτη πως είναι δυνατό να επιδράσει σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να στρέψει το τιμόνι της χώρας που αφήσατε να κρατούν γερά στα χέρια τους οι Άγγλοι… Η Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να επέμβει “ενεργότερα”… αν εμείς –εσείς δηλαδή– ήσασταν ικανοί να δημιουργήσετε στην Ελλάδα διαφορετική κατάσταση, ανάλογη περίπου με της Γιουγκοσλαβίας και ίσως και καλύτερη, με μια ορθή και συνεπή πολιτική και όχι γεμάτη “αριστερά” και δεξιά οπορτουνιστικά λάθη στα βασικότερα προβλήματα της χώρας…». Αν διαβαστεί, πέρα από τις συμβατικότητες της κομματικής γλώσσας της εποχής, η επιστολή αυτή προτείνει στην ΚΕ του ΚΚΕ: α) Να αδιαφορήσει για τις «σαφείς παραινέσεις» των Ρώσων για υποταγή στο καθεστώς που δρομολογούσε η Βάρκιζα, και β) Να αδιαφορήσει για τα όρια της Γιάλτας, επιχειρώντας να τα σπάσει «με μια κατάσταση ανάλογη με της Γιουγκοσλαβίας και ίσως καλύτερη».

Ανάλογη θέση υποστήριξε, αργότερα, ο Ερνέστ Μαντέλ: «Νομίζω ότι οι επαναστάτες έπρεπε να προσπαθήσουν να κάνουν σε όλες τις κατεχόμενες χώρες ό,τι έκαναν οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές στη Γιουγκοσλαβία –ασφαλώς με καλύτερες μεθόδους και καλύτερα αποτελέσματα, που να οδηγούν σε εργατική δημοκρατία και εργατική εξουσία, που θα ασκείται απευθείας από εργατικά συμβούλια και όχι από ένα γραφειοκρατικοποιημένο εργατικό κόμμα και μια προνομιούχο γραφειοκρατία…». (Ερνέστ Μαντέλ, «Οι Τροτσκιστές και η Αντίσταση στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», παρατίθεται από την ιστοσελίδα E La Liberta).

Αυτή η επιλογή, της ρήξης με τις οδηγίες που έρχονταν από το «διεθνές κέντρο», οδηγίες που ενίσχυαν την αδιέξοδη μεταρρυθμιστική γραμμή της δεκαετίας του ’30, έχοντας πλέον ως αποφασιστικό κριτήριο τη μοιρασιά του μεταπολεμικού κόσμου, δεν έγινε ποτέ από την ηγεσία του ΚΚΕ. Και ένα τεράστιο κίνημα πήρε το δρόμο προς μια απρόσμενη βαριά ήττα.

Οι τροτσκιστικές οργανώσεις και το κίνημα της Αντίστασης

Η σκληρή δεκαετία του ’30 ήταν πολύ περισσότερο σκληρή για τους τροτσκιστές.

Είχαν να αντιμετωπίσουν τη «διπλή καταστολή». Από τη μια, τα χτυπήματα του ταξικού εχθρού, γιατί, παρά το απίστευτο κύμα συκοφάντησής τους, παρέμειναν αφοσιωμένοι αγωνιστές-στριες του εργατικού κινήματος και της σοσιαλιστικής επανάστασης. Από την άλλη, τα δολοφονικά χτυπήματα του σταλινικού μηχανισμού που τους καταδίωξε συστηματικά, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του ίδιου του Τρότσκι, στο Μεξικό, το 1940.

Όμως το πολιτικό πρόβλημα ήταν ακόμα σκληρότερο. Οι ήττες του διεθνούς κινήματος (στη Γερμανία, την Ισπανία, τη Γαλλία κ.ο.κ.) έμοιαζαν να «επιβεβαιώνουν» τις λαμπρές κριτικές του Τρότσκι. Οι λιγότερο έμπειροι οπαδοί του αισθάνονταν ότι έρχεται η ώρα της αντεπίθεσης. Ο ίδιος ο Τρότσκι προειδοποιούσε ενάντια σε αυτές τις ψευδαισθήσεις: «Για τις μάζες, δεν υπάρχει χειρότερο δηλητήριο από τις ήττες…». Προσπάθησε να προετοιμάσει τις μικρές οργανώσεις που αναφέρονταν στις απόψεις του για μια παρατεταμένη πορεία «ενάντια στο ρεύμα». Είχε δίκιο.

Όμως η παρατεταμένη πορεία «ενάντια στο ρεύμα», ακόμα κι όταν είναι επιβεβλημένη, έχει τον κίνδυνο για σοβαρές παρενέργειες. Οι απομονωμένες ομάδες αναπτύσσουν νοοτροπία «αίρεσης», δογματισμό και αυτάρκεια, που συνήθως εκδηλώνονται με την υπερ-αριστερή, σεχταριστική απόκλιση.

Πριν το ξέσπασμα του Πολέμου, το τροτσκιστικό ρεύμα διατρεχόταν από δυο «μεγάλες συζητήσεις»:

α) Σχετικά με το χαρακτήρα του καθεστώτος στην ΕΣΣΔ. Η άποψη του Τρότσκι (που επιμένει στη θέση του «γραφειοκρατικά εκφυλισμένου εργατικού κράτους» και κατά συνέπεια στην υπεράσπιση της ΕΣΣΔ στο ενδεχόμενο ιμπεριαλιστικής επίθεσης εναντίον της) παρέμενε κυρίαρχη, αν και εντάθηκαν οι αμφισβητήσεις από τη σκοπιά της ανάλυσης του «κρατικού καπιταλισμού» (Σάχτμαν, Ντουναϊέφσκαγια, Σ.Λ.Ρ. Τζέιμς κ.ά.). β) Σχετικά με τη δυνατότητα «ίδρυσης» μιας νέας Διεθνούς, της 4ης Διεθνούς, από το αδύναμο και απομονωμένο δίκτυο των τροτσκιστικών οργανώσεων.

Η δολοφονία του Τρότσκι αφαίρεσε από αυτό το ήδη ασθενικό δίκτυο το μοναδικό «κέντρο» που είχε την πείρα και το κύρος για να τους προσανατολίζει. Και αυτό συμβαίνει την ώρα που ερχόταν η μεγάλη δοκιμασία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η νεοϊδρυμένη «4η Διεθνής» δεν μπόρεσε να καθοδηγήσει κατά τη διάρκεια του πολέμου τις ασθενικές οργανώσεις που εμφανίζονταν ως τμήματά της.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σύμφωνα με τις αναλύσεις του Τρότσκι ήταν μια «συνέχεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου». Όπως, όμως, τονίζει ο ίδιος ο Τρότσκι: «…συνέχεια δεν σημαίνει επανάληψη. Συνέχεια σημαίνει ανάπτυξη, βάθεμα, όξυνση. Η πολιτική μας… απέναντι στο δεύτερο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι συνέχεια της πολιτικής που διαμορφώθηκε κατά τον τελευταίο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, πρωταρχικά υπό την ηγεσία του Λένιν. Αλλά συνέχεια δεν σημαίνει επανάληψη. Και σε αυτήν την περίπτωση επίσης σημαίνει ανάπτυξη, βάθεμα, όξυνση…». (Τρότσκι, «Βοναπαρτισμός, Φασισμός και Πόλεμος», κείμενα 1939-1940).

Ποια ήταν τα βασικά διαφορετικά χαρακτηριστικά του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μέσα στη συνέχειά του με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Το πρώτο ήταν το ζήτημα της κατοχής, το γεγονός ότι πολλές χώρες στην Ευρώπη βρέθηκαν κάτω από τη στρατιωτική κατοχή των δυνάμεων του Άξονα. Έθετε αυτό το ζήτημα ειδικά καθήκοντα; Ο πιο «αρμόδιος» για την απάντηση είναι ο ίδιος ο Τρότσκι:

«Στις ηττημένες χώρες, η θέση των μαζών θα επιδεινωθεί αμέσως στο έπακρο. Στην κοινωνική καταπίεση προστίθεται η εθνική καταπίεση, που το κύριο βάρος της θα κληθούν να σηκώσουν οι εργάτες. Από όλες τις μορφές δικτατορίας, η ολοκληρωτική δικτατορία ενός ξένου κατακτητή είναι η πιο ανυπόφορη.

Ταυτόχρονα, στο βαθμό που οι Ναζί θα προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τους φυσικούς πόρους και το βιομηχανικό δυναμικό των ηττημένων εθνών, οι ίδιοι οι Ναζί θα εξαρτώνται αναπόφευκτα από τους ντόπιους εργάτες. Μετά τη στρατιωτική νίκη αρχίζουν πάντα οι οικονομικές δυσκολίες. Είναι αδύνατο να βάλουν έναν φαντάρο πλάι σε κάθε Πολωνό, Νορβηγό, Δανό, Ολλανδό, Βέλγο και Γάλλο εργάτη και αγρότη. Ο εθνικοσοσιαλισμός δεν έχει καμιά δυνατότητα για να μετατρέψει τους ηττημένους λαούς από εχθρούς σε φίλους… Μπορεί να περιμένει κανείς με βεβαιότητα τη γοργή μετατροπή όλων των κατακτημένων χωρών σε πυριτιδαποθήκες…» (Τρότσκι, «Δεν θα αλλάξουμε πορεία», κείμενα 1939-40).

Η ανάλυση του Τρότσκι δείχνει ως αυτονόητη την πάλη ενάντια στην κατοχική καταπίεση («την πιο ανυπόφορη από όλες τις μορφές δικτατορίας»), αλλά ταυτόχρονα τη δείχνει και ως «ευκαιρία», ως δυνατότητα νίκης απέναντι σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο, που στο μεταξύ είχε επιβληθεί στρατιωτικά πάνω στις δυνάμεις της «ιμπεριαλιστικής δημοκρατίας» στην Ευρώπη.

Το δεύτερο ζήτημα ήταν το ζήτημα του Ναζισμού, το γεγονός ότι οι στρατιές της Βέρμαχτ δεν επέβαλαν μόνο μια «ξενική κατοχή», αλλά και ένα πολιτικό πρόγραμμα, αυτό του Εθνικοσοσιαλισμού. Ο Γιώργος Βιτσώρης10 γράφει σχετικά με αυτό:

«Ο Εθνικοσοσιαλισμός που βρέθηκε επικεφαλής των δυνάμεων του Άξονα, καθόρισε σαν στόχο του όχι μόνο να συντρίψει τους αντίπαλους ιμπεριαλισμούς, αλλά επίσης να αναδιοργανώσει την Ευρώπη σύμφωνα με τις φιλοσοφικές και πολιτικές του αντιλήψεις. Δεν περιορίστηκε μόνο σε στρατιωτική κατοχή. Χρησιμοποιώντας τα ντόπια αντιδραστικά στοιχεία, ανέλαβε την εγκατάσταση φασιστικού καθεστώτος. Επέβαλε το κορπορατιστικό σύστημα. Οι εργατικές οργανώσεις απαγορεύτηκαν τελείως. Οι ρατσιστικοί διωγμοί πήραν ανήκουστες διαστάσεις: οι Εβραίοι εξολοθρεύτηκαν… και αυτά δεν είχαν έναν προσωρινό χαρακτήρα: ήταν η εθνικοσοσιαλιστική “νέα Ευρώπη” που θα έπρεπε να συνεχίσει να υπάρχει μετά τον πόλεμο, αν αυτός ο πόλεμος κερδιζόταν από τον φασισμό…» (Παρατίθεται από τον Θ. Κουτσουμπό, στο «Πόλεμος των Χωρικών»)

Οι τροτσκιστές στην Ελλάδα, στην πλειοψηφία τους, δεν έβγαλαν τα ανάλογα συμπεράσματα. Έμειναν σταθεροί στην άποψη ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας πόλεμος ιμπεριαλιστικός και κατά συνέπεια το βασικό καθήκον ήταν η μετατροπή του πολέμου σε κοινωνική επανάσταση. Σ’ αυτό είχαν απολύτως δίκιο. Όμως η θέση αυτή είναι μια «ιδεολογική αρχή» που έπρεπε να καθοδηγεί τους επαναστάτες μαρξιστές στην προσπάθεια να επεξεργαστούν τη συγκεκριμένη πολιτική γραμμή, μέσω της οποίας θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μετατροπή του πολέμου σε κοινωνική επανάσταση. Η υποκατάσταση της συγκεκριμένης πολιτικής γραμμής από την ιδεολογική κατεύθυνση είναι ένα μεγάλο λάθος με, συνήθως, βαριές συνέπειες.

Οι τροτσκιστές στην Ελλάδα δεν κράτησαν όλοι ακριβώς την ίδια στάση. Οι οπαδοί του Άγι Στίνα (ΚΔΕΕ/ΚΔΚΕ) προσανατολίστηκαν σε ένα σκληρό «ντεφετισμό»11 που έβλεπε το ΕΑΜ με απόλυτα απορριπτικό τρόπο. Η θέση αυτή επηρρεαζόταν από τον γενικότερο προσανατολισμό του Στίνα, που απομακρυνόταν από τον τροτσκισμό προς την κατεύθυνση, αρχικά, ενός ομιχλώδους «λουξεμπουργκισμού» και στη συνέχεια προς απόψεις ανάλογες με αυτές που διαμόρφωσε ο Κ. Καστοριάδης. Οι οπαδοί του Πουλιόπουλου (ΕΟΚΔΕ, ΚΚΔΕ) κράτησαν σταθερά τη θέση ότι ο πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός, επέμειναν στην άποψη ότι η ΕΣΣΔ εξακολουθεί να είναι ένα εργατικό κράτος και κατά συνέπεια υπήρχε το καθήκον υπεράσπισής της απέναντι στη ναζιστική επίθεση, αλλά απέτυχαν να αναγνωρίσουν το επαναστατικό δυναμικό του κινήματος Αντίστασης και να επεξεργαστούν μια τακτική σύνδεσής τους με αυτό. Απέτυχαν να δουν ότι το κεντρικό καθήκον στο οποίο αφιέρωναν τη ζωή τους, η μετατροπή του πολέμου σε κοινωνική επανάσταση, ήταν ακριβώς αυτό που εξελισσόταν γύρω τους με την εκπληκτικών διαστάσεων ενεργοποίηση των εργατικών και λαϊκών μαζών. Αντίθετα, τάσεις που προέρχονταν από τον Αρχειομαρξισμό, αλλά και μικρότερες ομάδες που δρούσαν μέσα στο ΕΣΚΕ (Επαναστατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, του Θ. Αποστολίδη) και αργότερα στην ΕΛΔ-ΣΚΕ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας – Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας) θα ενταχθούν στο κίνημα αντίστασης και κυρίως στον ΕΛΑΣ. (Για περισσότερα βλέπε στο αναλυτικό βιβλίο του Μ. Εμμανουηλίδη, «Αιρετικές Διαδρομές, ο ελληνικός τροτσκισμός και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις Φιλίστωρ).

Στα 1946 η Ευρωπαϊκή Γραμματεία της 4ης Διεθνούς, σε απόφασή της για την κριτική της πολιτικής των Ελλήνων τροτσκιστών, υπογραμμίζει ότι η στάση τους ήταν «υπεραριστερίστικη και σεχταριστική», που «δεν κατόρθωσε να διακρίνει και να αναγνωρίσει τον αντιιμπεριαλιστικό και αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα που περιείχε, σε τελευταία ανάλυση, αυτό το κίνημα, καθώς και το επαναστατικό δυναμικό του», για να καταλήξει στην προειδοποίηση ότι «ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλεί το ελληνικό μας τμήμα, είναι αυτός του σεχταρισμού». Αυτή η σωστή κριτική και αυτή η σωστή θέση ήρθαν, όμως, αργά. (Παρατίθεται από τον Θ. Κουτσουμπό, στο παράρτημά του «Ο Πόλεμος των Χωρικών»).

Ο Πιερ Μπρουέ, ο παθιασμένος τροτσκιστής ιστορικός, γράφει στο «Πώς ο Τρότσκι και οι τροτσκιστές αντιμετώπισαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο»: «Οι Έλληνες τροτσκιστές καταδίκασαν τον εαυτό τους σε θάνατο, περιοριζόμενοι στις αρνητικές προοπτικές και μη παίρνοντας μέρος στο μαζικό κίνημα».

Παρότι η οργάνωσή μας δεν προέρχεται από τον χώρο της τροτσκιστικής «ορθοδοξίας» –των διακλαδώσεων της 4ης Διεθνούς– αλλά περισσότερο από τις διαδικασίες διαμόρφωσης της μετά το 1968 «Νέας Αριστεράς», η αναφορά μας στον Τρότσκι, η αναγνώριση της κορυφαίας συμβολής του στη διαμόρφωση και στην υπεράσπιση του επαναστατικού μαρξισμού, υποχρεώνει να θέσουμε στον εαυτό μας με ευθύτητα το ερώτημα: Τι θα έπρεπε να κάνουν;

Η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να αναγνωρίσουν τον αντικατοχικό-αντιφασιστικό αγώνα των μαζών στην Αντίσταση και να αναλάβουν το μερίδιο του βάρους που τους αντιστοιχούσε. Θα έπρεπε να εκτιμήσουν ότι ο αγώνας αυτός και οι οργανώσεις του –το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ– ήταν το πραγματικό (όχι το φαντασιακό και θεωρητικά «καθαρό») «μονοπάτι» που μετέτρεπε τη φοβερή κρίση, στην οποία είχε οδηγήσει ο πόλεμος, σε ευκαιρία κοινωνικής επανάστασης. Θα έπρεπε να προσπαθήσουν –μέσα σε πρωτοφανείς δυσκολίες– να μείνουν μέσα σε αυτό το κίνημα με το πρόγραμμά τους, με τις προβλέψεις τους, με τις προτάσεις τους. Και στην κρίσιμη ώρα των καθοριστικών αποφάσεων, στα 1944-1945, να είναι εκεί, μαζί με τα στελέχη και τον απλό κόσμο που αντέδρασε στο Λίβανο και στη Βάρκιζα, που μπήκε σε κίνηση ενάντια στην κυβέρνηση Εθνικής Ανασυγκρότησης του Παπανδρέου, παρά τη συμμετοχή των Εαμικών υπουργών. Είναι εξαιρετικά απίθανο ότι θα κατόρθωναν να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων, όμως θα είχαν θέσει τον εαυτό τους και τις οργανώσεις τους στο ίδιο «κάδρο» που οι μανάδες και οι πατεράδες μας έθεσαν τον Άρη. Και θα είχαν χτίσει τα θεμέλια για μια διαφορετική προοπτική του τροτσκισμού στις επόμενες δεκαετίες.

Γιατί, όπως υπογραμμίζει ο Μαντέλ, όταν καταδικάζεσαι «να σηκώνεις το ηθικό βάρος της παθητικότητας και της αποχής από ένα μεγάλο εμφύλιο πόλεμο… (τότε) οδηγείσαι σήμερα σε μια, τουλάχιστον, πολύ δύσκολη θέση» («Οι Τροτσκιστές και η Αντίσταση στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», E La Liberta, ό.π.).

Έχοντας πει αυτά, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι δεν αποτελούν κανενός είδους δικαιολογία για το όργιο δολοφονικής βίας που εξαπόλυσε εναντίον τους το ΚΚΕ στις μέρες λίγο πριν και λίγο μετά τα Δεκεμβριανά.

Ο Μ. Εμμανουηλίδης έχει συγκεντρώσει τον κατάλογο των 84 βεβαιωμένων δολοφονιών τροτσκιστών και αρχειομαρξιστών. Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι αυτός ο αριθμός είναι μικρός: δεν περιλαμβάνει τα θύματα που η δολοφονία τους δεν καταγγέλθηκε (καθώς οι τροτσκιστικές οργανώσεις επέλεγαν να μην προκαλέσουν την επέμβαση του αστικού κράτους στο «εσωτερικό» του εργατικού κινήματος), αλλά και τους τροτσκιστές που πέθαναν υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες ως αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Ο Στίνας μιλά για «εκατοντάδες δολοφονίες». Ο Πιέρ Μπρουέ έχει «ξεθάψει» μια αναφορά του Μπαρτζώτα, όπου ο υπεύθυνος της ΟΠΛΑ κοκορεύεται για περισσότερες από «800 εκτελέσεις τροτσκιστών». Ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγάλος. Προφανώς ο Μπαρτζώτας, κατά τις συνήθειες της εποχής, περιλαμβάνει στην κατηγορία «τροτσκιστής» κάθε αγωνιστή –μέλος ή όχι του ΚΚΕ– που διαφώνησε με τις επιλογές της ηγεσίας.

Η ένταση αυτής της «εσωτερικής βίας» που, αν και δεν είχε φτάσει ποτέ στην κορύφωση ενός οργανωμένου κύματος δολοφονιών όπως στα 1944-45-46, όμως προϋπήρχε από τις αρχές της δεκαετίας του ’30, εξηγεί, σε έναν βαθμό, τα «λάθη» των ηγεσιών των τροτσκιστικών οργανώσεων το ’40.

Και θα πρέπει να προσθέσουμε κάτι ακόμα. Παρά το λάθος τους σχετικά με το ΕΑΜ, δεν πέρασαν «απέναντι», όπως με χυδαίο τρόπο συχνά κατηγορήθηκαν. Μέσα σε πρωτοφανείς δυσκολίες, που κανένας από εμάς δεν έχει αντιμετωπίσει, προσπάθησαν να συνεχίσουν να δρουν, πληρώνοντας το αντίτιμο. Στον τοίχο των εκτελέσεων, στην Καισαριανή ή στο Κούρνοβο, η «συμμετοχή» των τροτσκιστών που έπεσαν φωνάζοντας «Ζήτω η παγκόσμια επανάσταση!» είναι μια από τις αποδείξεις.

Όμως, όπως γράφει ο Βιτσιώρης, συνοψίζοντας την κριτική του στους Έλληνες συντρόφους του: «Το καθήκον μας ήταν όχι να γυρίσουμε την πλάτη στις μάζες και να μείνουμε “πάνω από το ρεύμα”, αλλά να μπούμε μέσα στον αγώνα με το πρόγραμμα και τα συνθήματά μας… “Ενάντια στο ρεύμα” δεν σημαίνει “πάνω από το ρεύμα”…».

Σημειώσεις

1. Γράφει το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ: «Τα στελέχη του ΚΚΕ που πήραν την πρωτοβουλία να συγκροτήσουν την Παλιά ΚΕ, έπραξαν σωστά και υπεύθυνα… Στην πορεία της διαπάλης εκείνης της περιόδου, η Παλιά ΚΕ ήταν το μοναδικό εμπόδιο στη δράση της Προσωρινής Διοίκησης» («Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο», σελ. 113). Αυτή η θέση, κατά τη γνώμη μου, αφήνει έκθετους τους Ν. Ζαχαριάδη και Γ. Ιωαννίδη ως προς την αντιμετώπιση της «διείσδυσης» του Μανιαδάκη στις γραμμές του ΚΚΕ (ενώ ρίχνει κι ένα πρόσθετο φως στις δραματικές συνθήκες της μετέπειτα εκτέλεσης του Ν. Πλουμπίδη υπό την κατηγορία σε βάρος του για χαφιέδικο ρόλο).

2. Ο Βλαντάς στις αναμνήσεις του αναφέρει ότι η Κομιντέρν είχε στείλει μήνυμα στο ΚΚΕ, μετά την υπογραφή του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, να υποβαθμίσει την πάλη ενάντια στην κυβέρνηση Μεταξά. Το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ δημοσιεύει πλέον τη γραπτή οδηγία της Κομιντέρν τον Ιούλη του ’39 (πριν την έναρξη του ιταλοελληνικού πολέμου!) που περιλαμβάνει τη φράση: «…δεν υπάρχει λόγος να επιδιώκεται πρώτα απ’ όλα την ανατροπή της».

3. Έχει σημασία το γεγονός ότι το ΚΚΕ σήμερα θέτει το ερώτημα αν «ο Ν. Ζαχαριάδης γνώριζε, και σε ποιο βαθμό, τις αλλεπάλληλες, εξελισσόμενες κι αλληλοσυγκρουόμενες αποφάσεις-οδηγίες της ΚΔ». Το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ υιοθετεί το συμπέρασμα ότι «κατά βάση ο Ζαχαριάδης γενικά ήταν ενημερωμένος… είχε υπόψη του τη γενική κατεύθυνση της Κομ. Διεθνούς πριν το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ και τη θέση της μετά από αυτό..». Αυτό, κατά τη γνώμη μου, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ανεξήγητη κατά τα άλλα «φιλικότητα» του Γράμματος προς το καθεστώς Μεταξά εδράζεται στην εκτίμηση ότι η ιδεολογική συγγένεια του Μεταξά με τους Ναζί θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να εξελιχθεί σε μια ρήξη με το στρατόπεδο των Αγγλογάλλων, ρήξη που, πριν τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ, «ταιριάζει» στις επιθυμίες της ρωσικής διπλωματίας στα Βαλκάνια.

4. Ο Α. Τσίπας κατέρρευσε κι αντικαταστάθηκε από τον Γ. Σιάντο, όταν, κατά τον Θ. Χατζή, σε ένα από τα πολλά μεθύσια του έστειλε τον ταβερνιάρη να ζητήσει να πληρωθεί για το λογαριασμό, στο σπίτι όπου συνεδρίαζαν τα υπόλοιπα μέλη του ΠΓ, σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας.

5. Ο Αντρέας Τζήμας, σε μια μετέπειτα αναφορά του σχετικά με τα γεγονότα της Δράμας, αφού περιγράφει την «αριστερίστικη» πολιτική της ηγεσίας των εξεγερμένων (με αιτήματα για λύσεις «σοβιετικού τύπου»), σημειώνει ότι τα γεγονότα αυτά έχτισαν στην περιοχή μια πολιτική παράδοση, που τα καθοδηγητικά στελέχη του ΚΚΕ έβρισκαν μπροστά τους για πολλά χρόνια μετά. Αυτή είναι, πιστεύω, η ιστορική βάση για την καχυποψία με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι δυνάμεις του αντάρτικου στον Έβρο σε όλη τη μεγάλη δεκαετία.

6. Ο Χατζής αναφέρει: τους «κλαρίτες» στη Ρούμελη, τους «Λαϊκούς Εκδικητές» στην Ανατολική Μακεδονία, τις «Ένοπλες Ομάδες για την Ελευθερία» στο Κιλκίς και στη Νιγρίτα, τις «Ομάδες Αυτοάμυνας» στη Δυτική Μακεδονία, τους «Ελεύθερους Σκοπευτές» στον Όλυμπο, τις «Ομάδες Αιφνιδιασμού» στη Θεσσαλία, τους «Ελευθερωτές» στην Ήπειρο, τους «Αυτοαμυνίτες» στην Πελοπόννησο, τη «Νέα Φιλική Εταιρία» στην Καλαμάτα, το «Μέτωπο Ελεύθερης Ελλάδας» στην Κρήτη κ.ο.κ. Στη Νιγρίτα και στο Κιλκίς εμφανίστηκαν επίσης  οι πιο συνδεδεμένες με το ΚΚΕ ανταρτοομάδες «Οδυσσέας Ανδρούτσος» και «Αθανάσιος Διάκος».

7. Το φαινόμενο της απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών είχε μεγαλύτερη έκταση απ’ ό,τι αφέθηκε να «επιβιώσει» στην ιστορική ανάμνηση, ενώ απασχόλησε έντονα το ΚΚΕ. Έχει σημασία να υπενθυμίσουμε ότι αυτή την τάση την υποστήριξε το Άρης και γενικότερα οι Καπεταναίοι: η πρώτη ένοπλη «ενέργεια» του Βελουχιώτη είναι η επίθεση στο κτήμα του τσιφλικά Μαραθιά και η εκτέλεσή του για παραδειγματισμό των ομοίων του. Η πράξη αυτή προκάλεσε σκάνδαλο στις διαπραγματεύσεις μεταξύ του ΚΚΕ και των αστικών κομμάτων για τη συγκρότηση του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου και η ηγεσία του ΚΚΕ δεν την αποδέχθηκε (Χατζής). Η «αμαρτία» αυτή δεν ήταν η μοναδική του Βελουχιώτη. Τα λεγόμενα «παραστρατήματα» του αντάρτικου στη Ρούμελη κάνουν το ΠΓ του ΚΚΕ, το 1942, να στείλει τον Βαγγέλη Παπαδάκη στο βουνό, με εντολή να παραλάβει αυτός την ηγεσία των ενόπλων και να διατάξει τον Άρη να επιστρέψει στην Αθήνα για «να αναλάβει άλλα καθήκοντα». Βλέποντας τις πραγματικότητες στο βουνό, ο Παπαδάκης παραβίασε την απόφαση, δεν έδωσε στον Άρη την εντολή της επιστροφής στην Αθήνα και αντίθετα «μετατράπηκε», ο ίδιος, στον Καπετάν Λευτεριά.

8. Ως εξαίρεση εδώ, εμφανίζεται η συμμετοχή ενός αριθμού αξιωματικών –με εμβληματική τη μορφή του Σαράφη– από κάποια στιγμή και μετά στον ένοπλο αγώνα. Δεν αντικατοπτρίζει μια «εθνικοαπελευθερωτική» μειοψηφία του αστικού δυναμικού. Είναι αποτέλεσμα της προηγούμενης βαθιάς κρίσης στο στρατό, μέσα από τη σύγκρουση βενιζελικών-μοναρχικών. Στη δεκαετία του ’30 αποστρατεύτηκαν εκατοντάδες βενιζελικοί αξιωματικοί, που οδηγήθηκαν στην ανεργία και την περιθωριοποίηση, με αποτέλεσμα κάποιοι από αυτούς να ριζοσπαστικοποιηθούν ιδιαίτερα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι πολλοί από αυτούς κράτησαν στις μετέπειτα αντιπαραθέσεις μια γραμμή στα «αριστερά» του ΠΓ, κυρίως στα στρατιωτικά ζητήματα.

9. Ο Βλαντάς αναφέρεται σε μια ακόμα «επαφή» με την ηγεσία του ΚΚΣΕ, που αφορά τη γραμμή για το δεύτερο Αντάρτικο: «Στα μέσα του Μάρτη του ’46, ο Ν. Ζαχαριάδης έκανε ένα ταξίδι αστραπή στη Μόσχα. Συνάντησε τον Στάλιν και του έκθεσε όλη την προπαρασκευή για μια αστραπιαία πολιτικοστρατιωτική εξέγερση. Ο Στάλιν απόρριψε κατηγορηματικά την πρότασή του. Όμως επειδή ένας μίζερος ένοπλος αγώνας στην Ελλάδα θα βοηθούσε τη ρωσική ηγεσία να δημιουργήσει την εντύπωση κινδύνου ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου, που θα της έδινε τη δυνατότητα της συντριβής των αντιρωσικών δυνάμεων στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, και κυρίως στην Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία, χάραξε στον Ζαχαριάδη μια στρατηγική μίζερου και σποραδικού ανταρτοπολέμου… Από τα χωριά προς τις πόλεις βαθμιαία, με σκοπό αναζήτηση πολιτικής λύσης. Ο πολύπειρος Στάλιν ήξερε ότι με τέτοια στρατηγική ήταν σίγουρη η ήττα μας… Μας έπαιξε σαν πιόνι στη διεθνή σκακιέρα». Κατά τη γνώμη μου, ο Βλαντάς δεν είναι αξιόπιστος, ιδίως ως προς τα πολιτικά συμπεράσματά του: όσο αδίστακτος και βίαιος υπήρξε ως δεξί χέρι του Ν. Ζαχαριάδη, τόσο χοντροκομμένος και αφοριστικός παρουσιάζεται, όταν βρέθηκε «εκτός». Παρ’ όλα αυτά κάποιες από τις αναφορές του σε γεγονότα έχουν επιβεβαιωθεί και από άλλες πηγές. Η συγκεκριμένη αναφορά σχετικά με τη «γραμμή» για το δεύτερο Αντάρτικο «ταιριάζει» με τις εκθέσεις του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας και τις μαρτυρίες άλλων στελεχών, που ήρθαν αργότερα στη δημοσιότητα.

10. Ο Γιώργος Βιτσώρης (1899-1954) ξεκίνησε ως Αρχειομαρξιστής. Στη σύγκρουση μεταξύ του Τρότσκι και του Δ. Γιωτόπουλου, ακολούθησε τη γραμμή υπέρ της ίδρυσης της 4ης Διεθνούς. Λαμπρός ηθοποιός στο επάγγελμα, μετά από παρέμβαση της Κοτοπούλη, βρέθηκε από τις φυλακές του Μεταξά, εξόριστος στο Παρίσι. Αναδείχθηκε Οργανωτικός Γραμματέας της 4ης Διεθνούς.

Στη διάρκεια του πολέμου υποστήριξε τη συμμετοχή στο κίνημα της Αντίστασης και ανέπτυξε σημαντική ένοπλη δράση ως δυναμιτιστής/σαμποτέρ. Υπήρξε ο σύνδεσμος του τροτσκιστικού POI (Διεθνιστικό Εργατικό Κόμμα) και του «Εθνικού Συμβουλίου» των αντιστασιακών οργανώσεων στη Γαλλία. Για τη δράση του αυτή τιμήθηκε και παρασημοφορήθηκε μεταπολεμικά.

Πέθανε από καρκίνο το 1954 και τάφηκε τιμητικά στο νεκροταφείο Περ Λεσέζ, όπου βρίσκεται το «μνήμα» των εκτελεσμένων κομμουνάρων, δίπλα στον τάφο του Λεόν Σεντόφ, του δολοφονημένου γιου του Τρότσκι.

11. Ο «επαναστατικός ντεφετισμός» (επαναστατική ηττοπάθεια) αναβαθμίστηκε στις συζητήσεις στην Ακροναυπλία, μεταξύ κυρίως των Π. Πουλιόπουλου και Α. Στίνα, σε «αρχή», σχεδόν σε ιδεολογικό θεμέλιο του επαναστατικού μαρξισμού.

Αντίθετα, ο ίδιος ο Τρότσκι είναι πολύ πιο προσεκτικός, περιγράφοντας την εμπειρία των μπολσεβίκων: «…στο ζήτημα της υπεράσπισης της καπιταλιστικής πατρίδας οι επαναστάτες, φυσιολογικά, απάντησαν αρνητικά… Αυτή η ξεκάθαρη αρνητική απάντηση λειτούργησε ως βάση για προπαγάνδα και για εκπαίδευση στελεχών. Αλλά δεν μπορούσε να κερδίσει τις μάζες, που δεν ήθελαν τον ξένο κατακτητή… Οι Μπολσεβίκοι στο διάστημα των 8 μηνών [σσ: μετά την επανάσταση του Φλεβάρη του ’17] κατέκτησαν την πλατιά πλειοψηφία των εργατών. Αλλά τον αποφασιστικό ρόλο σε αυτή την κατάκτηση δεν τον έπαιξε το σύνθημα άρνησης υπεράσπισης της αστικής πατρίδας, αλλά το σύνθημα “Όλη η εξουσία στα σοβιέτ!”. Και μόνο αυτό! Η κριτική στον ιμπεριαλισμό και στο μιλιταρισμό του, η αποποίηση της υπεράσπισης της αστικής δημοκρατίας κ.ο.κ. ποτέ δεν θα μπορούσαν να κερδίσουν τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού στο πλευρό των Μπολσεβίκων. Σε όλες τις άλλες εμπόλεμες χώρες, με εξαίρεση τη Ρωσία, η επαναστατική πτέρυγα συνέχισε μέχρι το τέλος του πολέμου να προβάλλει μόνο αρνητικά συνθήματα…» («Βοναπαρτισμός, Φασισμός και Πόλεμος, Κείμενα 1939-1940, Pathfinder 1972).

Ο Αμερικανός επαναστάτης μαρξιστής Χαλ Ντράπερ, κεντρικός θεωρητικός της αντίληψης «σοσιαλισμός από τα κάτω», ανέπτυξε την άποψη ότι ο «επαναστατικός ντεφετισμός» ως θέση αρχής, είναι μια κατασκευή του Ζινόβιεφ, μετά το 1924 («War and Revolution: Lenin and the Myth of Revolutionary Defeatism», Hal Draper, 1996).

*Αναδημοσίευση από το τεύχος Νο 12 του περιοδικού «Κόκκινο»

Εθνικη Αντισταση και ο ΕΛΑΝ στην Ερμιονιδα

Για την περιοχη μας ενα χρησιμο ιστορικο αρθρο

Γιώργος Σκούρτης: Ο καπετάν Πανουργιάς

By ΜέθαναTV 10 μήνες ago

 

O Ε.Λ.Α.Ν. (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό) και η δράση του στην Ερμιονίδα

Σημαντικό ρόλο στον αγώνα της Αντίστασης κατά των Γερμανικών δυνάμεων Κατοχής, στην Πελοπόννησο, έπαιξε και μια ολιγάριθμη αλλά ιδιαίτερα μαχητική ομάδα καταδρομών που ανέπτυξε στην Ερμιονίδα το ΕΑΜ. Πρόκειται για το ΕΛΑΝ, το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό.

Η ιστορία κάπως επαναλαμβάνεται. Στα ίδια νερά της Ερμιονίδας, πριν 180 χρόνια, ένας άλλος καταδρομέας, ο Λενιδιώτης Ανδρέας Τσακώνης, διαδραμάτισε τον ίδιο ρόλο. Παραμονεύοντας πίσω από τους κάβους της περιοχής, έκανε τη διαδρομή προβληματική σε κάθε τούρκικο καράβι που θα διακινδύνευε να μπει στα νερά του Αργολικού κόλπου. Τέτοια ήταν η δράση του, ώστε οι Τουρκικές αρχές ν’ ασχοληθούν μαζί του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, γιατί η ιστορία, από όσα στοιχεία διασώθηκαν στο Αρχείο της Ύδρας (τόμ. 1, σ. 8081) δεν αναφέρει αν τελικά τον συνέλαβαν.

Ας δούμε, όμως, ποια ήταν η δράση αυτή του ΕΛΑΝ, έτσι όπως την διηγήθηκαν αυτοί που την έζησαν και επέζησαν.

Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί, για να μεταφέρουν τα εφόδια του στρατού τους στην Κρήτη, χρησιμοποιούσαν ελληνικά καΐκια, αρπαγμένα, επιταγμένα ή κατά κάποιον οποιονδήποτε τρόπο αναγκασμένα να εκτελέσουν τις διαταγές τους. Τα φόρτωναν σε κάποιο λιμάνι της Αττικής κι εκείνα, ξεκινώντας το απόγευμα και παραπλέοντας τις ακτές της Πελοποννήσου, προσπαθούσαν ταξιδεύοντας ολοταχώς τη νύχτα να βρίσκονται τα ξημερώματα σε κάποιο λιμάνι της Κρήτης. Το δρομολόγιο αυτό των καϊκιών περνούσε ανάμεσα στον Άη Γιώργη της Ύδρας και το νησάκι Δοκός.

Το 1943, ένας θαρραλέος και ριψοκίνδυνος γεωπόνος, ο Τάσος Κακαβούτης, Γραμματέας του ΕΑΜ Ερμιονίδας, συνέλαβε την ιδέα να οργανώσει μιαν ομάδα καταδρομών και να παρεμποδίσει αυτή τη μεταφορά εφοδίων προς τα στρατεύματα κατοχής της Κρήτης. Την οργάνωση της ομάδας αυτής του ΕΛΑΝ την είχαν αναλάβει και νωρίτερα μερικά παιδιά από την Ερμιόνη, αλλά μέχρι τότε δεν είχαν αναπτύξει καμία δράση. Τότε, στις αρχές του 1944, μια ολιγάριθμη ομάδα ανταρτών αποσπάται από το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, που είχε την έδρα του στην περιοχή της Στυμφαλίας και στέλνεται στην Ερμιονίδα. Από τα μέλη αυτής της ομάδας δημιουργήθηκε ο βασικός πυρήνας του ΕΛΑΝ.

Ένα από τα μέλη της, ο Παναγιώτης Καραμπίνας από το Φοινίκι της Θεσπρωτίας, γνωστός με το ψευδώνυμο «καπετάν Τζαβέλας», που τον συναντήσαμε στο σπίτι του, στην Παραλία της Ακράτας, μας διηγείται:

«Εγώ, τότε, είχα καταταχτεί στο 6° Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και μια μέρα, αρχές του 1944, πήραμε την εντολή να σχηματίσουμε μιαν ομάδα κρούσεως και να κατεβούμε στα Δίδυμα. Είμαστε επτά. Ο Γιώργος ο Λέκας, από το Γκέρμπεσι (Μιδέα) της Αργολίδας, γνωστός με το ψευδώνυμο καπετάν Λευτεριάς, ο Γιάννης Σκινάς ή Τίγρης από το Χαρβάτι (Μυκήνες), ο Τάσος Οικονόμου από τις Λίμνες, ο καπετάν Γιάννης Μοριάς και άλλα δύο παιδιά, που δεν θυμούμαι τα ονόματά τους.

Εκείνες τις ημέρες, θα ’ταν 15 ή 16 του Φλεβάρη 1944, δύο εγγλέζικα αεροπλάνα βομβάρδισαν μέσα στο λιμάνι των Σπετσών τον ¨Κέφαλο¨, ένα καράβι μιας Κακαμπουρίνας από τα Μέθανα, επιταγμένο από τους Γερμανούς και φορτωμένο άλευρα, και το βούλιαξαν. Αλλά, φεύγοντας μετά τον βομβαρδισμό, το ένα από τ’ αεροπλάνα χτύπησε στον φάρο, έχασε το ένα του φτερό και πέφτοντας στη θάλασσα, στη τοποθεσία ¨Γαρύφαλλου¨, βούλιαξε σε 18 οργιές νερό. Είχε πλήρωμα δύο αεροπόρους. Ο ένας πρόλαβε και γλύτωσε με το αλεξίπτωτο. Τον έκρυψε ένας ψαράς, ο Βαγγέλης Οικονόμου ή Παραπόλας, και τον φυγάδεψε κατόπιν στα Δίδυμα. Ο άλλος παρασύρθηκε με το σκάφος στον βυθό. Από τους Γερμανούς στρατιώτες, που αποτελούσαν την φρουρά του καραβιού, δυο σκοτώθηκαν, δυο άλλοι επιβιβάστηκαν σε κάποιο καΐκι και γύρισαν στον Πειραιά, δυο κατέφυγαν στο ξενοδοχείο του Καρδάση, στις Σπέτσες, και ο τελευταίος, εφτά ήσαν όλοι, ο Φριτς, μπήκε σε κάποιο περαστικό καΐκι και πήγε στο Ναύπλιο για να ειδοποιήσει για ό,τι είχε γίνει».

Μόλις φτάσαμε στα Δίδυμα, συνεχίζει την αφήγησή του ο Καπετάν Τζαβέλας, «θα ’ταν 15 ή 16 του Φλεβάρη, έρχεται ο Σμυρλής από τις Σπέτσες και μας είπε για τον βομβαρδισμό, το βυθισμένο αεροπλάνο, το καράβι, τους δυο Γερμανούς, που μένανε στο ξενοδοχείο. Μας είπε ακόμη και για τρία επιταγμένα καΐκια, που ήταν φορτωμένα στο λιμάνι. Αποφασίσαμε να πάμε να πιάσουμε τους Γερμανούς και τα καΐκια και να προσπαθήσουμε να διασώσουμε ό,τι μπορούσαμε από το μισοβυθισμένο καράβι και από το αεροπλάνο. Κατεβήκαμε στο Πόρτο Χέλι, πήραμε ένα καΐκι και περάσαμε στις Σπέτσες. Ο καπετάν Λευτεριάς, ο Σμυρλής κι εγώ. Πήγαμε στο σπίτι του Πασαμήτρου, όπου και μείναμε εκείνη τη βραδιά. Την άλλη μέρα, ο Παντελής Αρμένης, που είχε καφενείο στο Παλιό Λιμάνι και που αργότερα έγινε κουνιάδος μου, μας έφερε σ’ επαφή με τους ναύτες των τριών επιταγμένων καϊκιών, που πρόθυμα δέχτηκαν να μας βοηθήσουν να πάρουμε τα καΐκια. Πράγματι, το βράδυ, ανεβήκαμε στα τρία καΐκια και τα πήγαμε στην Κοιλάδα. Το ένα ήταν οργανωμένο και το αφήσαμε ελεύθερο. Μέσα στ’ άλλα δυο βρήκαμε 75 τηλέφωνα και 350 τσουβάλια με Χριστουγεννιάτικα δέματα για τους Γερμανούς της Κρήτης, γλυκά, τσιγάρα και άλλα τέτοια είδη. Χιλιάδες κουτιά μαρμελάδα, χοιρομέρια, και καμμιά δεκαριά κεφάλια παρμεζάνα, που το καθένα τους ζύγιζε 70-80 κιλά, και που μοιράστηκαν αργότερα στον πληθυσμό. Πολλά προωθήθηκαν για τη Γκούρα της Στυμφαλίας, όπου όπως είπαμε ήταν το Αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Οι ναύτες των καϊκιών έμειναν στις τάξεις τού ΕΛΑΣ και μάλιστα δύο απ’ αυτά τα παιδιά κρεμάστηκαν αργότερα στις Σπέτσες.

Τα εφόδια αυτά τα μεταφέραμε από την Κοιλάδα στα Δίδυμα και τα παραδώσαμε στην Οργάνωση. Γυρίσαμε κατόπιν στις Σπέτσες και πήγαμε στον Αρμένη, ο οποίος μας υπέδειξε το ξενοδοχείο όπου έμεναν οι Γερμανοί. Είμαστε έξη. Ο καπετάν Λευτεριάς, ο Σμυρλής, ο Παναγιώτης ο Τρομάρας, ο Δημήτρης ο Κατεμής (Κανάρης), ο Γιάννης ο Σκινάς ή Τίγρης, κι εγώ. Μας είπαν σε ποιο δωμάτιο ήσαν οι Γερμανοί κι άκουγαν ράδιο. Ήταν και κάτι κοριτσόπουλα και χορεύανε. Μπήκαμε ξαφνικά μέσα φωνάζοντας Αλτ. Ο ένας από τους Γερμανούς έκανε μια προσπάθεια να πιάσει μια χειροβομβίδα, που είχε περασμένη στη μπότα του, αλλά ο Τρομάρας, με μια ριπή, τον πρόλαβε και τον σκότωσε. Είναι αλήθεια πως θέλαμε να τον πιάσουμε κι εκείνον ζωντανό, έτσι όμως που ήρθαν τα πράγματα δεν γινόταν αλλιώς. Πήραμε τον οπλισμό τους, είπαμε στους ανθρώπους του ξενοδοχείου να τυλίξουν τον νεκρό σ’ ένα σεντόνι και να τον φουντάρουν στα βαθειά και φύγαμε για τα Δίδυμα, παίρνοντας μαζί μας και τα δυο μυδράλια του καραβιού, που οι Γερμανοί είχαν αφαιρέσει από το μισοβυθισμένο καράβι και είχαν τοποθετήσει για φύλαξη στο καφενείο του Αρμένη.

Την άλλη μέρα, ο Γερμανός ο Φριτς, που είχε πάει στο Ναύπλιο και επέστρεφε στις Σπέτσες, πιάστηκε και οδηγήθηκε κι αυτός στα Δίδυμα».

Εδώ, πρέπει να κάνουμε μια μικρή παρέκκλιση στην αφήγηση του καπετάν Τζαβέλα. Το επεισόδιο αυτό είχε τις συνέπειές του. Ο δήμαρχος Σπετσών, ο Λεκός, κατά μίαν εκδοχή, θορυβημένος από τον φόνο των δυο Γερμανών και φοβούμενος τα αντίποινα που περίμεναν αυτόν και το νησί, πήγε στον Πειραιά, συνοδευόμενος από τον γιατρό τον Κόχυλα. Παρουσιάστηκαν στις Γερμανικές Αρχές και ανέφεραν τα γεγονότα, προσπαθώντας να πείσουν τους Γερμανούς ότι ο ντόπιος πληθυσμός ήταν αμέτοχος σ’ αυτό το επεισόδιο.

Οι Γερμανοί, έχοντας την πληροφορία ότι οι καταδρομείς είχαν τη βάση τους κάπου στην Ερμιονίδα, επάνδρωσαν δυο μεγάλα σιδερένια καΐκια και ανήμερα το Πάσχα του 1944, αποβιβάστηκαν στην Κοιλάδα. Δείρανε, σκοτώσανε, κάψανε κάτι σπίτια στην Ερμιόνη και φύγανε. Η ενέργεια αυτή των Γερμανών θεωρήθηκε ότι ήταν αποτέλεσμα της αναφοράς του Λεκού και του Κόχυλα και παρ’ όλο που ήσαν πρόσωπα αγαπητά σ’ όλους, εκτελέσθηκαν, μαζί με τον Διαμαντόπουλο τον αρχιτέκτονα και τον Κατραμάδο.

Τάσος Γεωργοπαπαδάκος (1911- 1987). Φιλόλογος και συγγραφέας. Κατά την διάρκεια της κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ στην Ύδρα. Εκτός των άλλων έγραψε και το: «Μνήμες από την Εθνική Αντίσταση – Η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού», Θεσσαλονίκη 1987. Αρχείο φωτογραφίας: Μιχάλης Ν. Γεωργοπαπαδάκος.
Από τότε, ο καπετάν Τζαβέλας και ο Τάσος Κακαβούτης οργάνωσαν συστηματικά το ΕΛΑΝ. Πήραν ένα καΐκι του Παντελή του Μπάμη, ένα τρεχαντήρι καμιά 30αριά τόνων, του βγάλανε το άλμπουρο για να μην διακρίνεται εύκολα από μακριά, βάλανε ένα μυδράλιο στην πλώρη και το προστατέψανε με τσουβάλια με χώμα. Παίρνανε πληροφορίες από τον Τάσο Παπαδάκο [Τάσος Γεωργοπαπαδάκος], που ήταν γραμματέας στη Μητρόπολη της Ύδρας και διερμηνέας των εκεί Γερμανών. Τους ειδοποιούσε με το τηλέφωνο πόσα καΐκια και πότε επρόκειτο να περάσουν, αν ήταν οπλισμένα κι αν είχαν συνοδεία από Γερμανούς. Στις επιχειρήσεις αυτές λάβαιναν μέρος συνήθως πέντε παιδιά. Ο Μήτσος ο Κρεμύδας, ο Βασίλης ο Λιώσης, ο Σταύρος Χατζησταύρος από το Κρανίδι, ο Παναγιώτης ο Τρομάρας κι ο καπετάν Τζαβέλας. Συνολικά πιάσανε 17-18 καΐκια, απ’ όπου πήρανε πολλά τρόφιμα. Μ’ αυτά, που τα προωθούσαν με ζώα στη Στυμφαλία, ενισχύθηκε σημαντικά ο αγώνας του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο.

Χάρτης των βασικών δρομολογίων υων επίτακτων σκαφων που εφοδίαζαν τις γερμανικές φρουρές την περίοδο 1943-1944. Παπαδόπουλου Α. Δημητρίου, ΕΛΑΝ, Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό 1943-1945, Πολεμικές Σελίδες. Τεύχος 14ο, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2007, σελ. 35.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη διήγηση τού καπετάν Τζαβέλα.

«Αφού παραδώσαμε τον οπλισμό των Γερμανών και τον αιχμάλωτο στα Δίδυμα, ξαναγυρίσαμε στις Σπέτσες, πήραμε δύτες, ανασύραμε το αεροπλάνο και του βγάλαμε τα πέντε μυδράλια πού είχε. Αυτά δούλευαν με ηλεκτρισμό, αλλά εμείς τα προωθήσαμε στο Τάγμα, όπου και τα μετέτρεψαν και τα έκαναν να δουλεύουν με σκαντάλη.

Εκείνες τις ημέρες, μας έφεραν την πληροφορία ότι στη Σκαμνιά, στη Σέριφο, είχε βουλιάξει ένα βαπόρι και ότι οι επτά Γερμανοί, που ήταν η φρουρά του, είχαν πάρει δύτες, έβγαζαν από το βαπόρι ό,τι μπορούσαν και το πούλαγαν. Αποφασίσαμε με τον Παντελή τον Αρμένη να πάμε να τους πιάσουμε.

Μπήκαμε σ’ ένα γερό καΐκι και πήγαμε στο Λειβάδι στη Σέριφο οι τρεις. Ο Παντελής ο Αρμένης, ο καπετάν Αντρέας, που ήταν καπετάνιος σ’ ένα από τα επιταγμένα καΐκια που είχαμε αράξει στην Κοιλάδα κι εγώ. Βάλαμε τα σήματα του Ερυθρού Σταυρού για να μη μας χτυπήσουν τα αεροπλάνα. Τα αυτόματα τα τυλίξαμε στα πανιά για να μη φαίνονται. Βγήκαμε στο Λειβάδι, το κεντρικό λιμάνι του νησιού, όπου και συνδεθήκαμε και μάθαμε για τους Γερμανούς στη Σκαμνιά. Μένανε σ’ ένα εκκλησάκι που το είχαν οχυρώσει κι επέβλεπαν από ψηλά το βαπόρι. Μάθαμε, ακόμη, ότι στο λιμάνι της Σέριφου ήταν αραγμένο ένα μεγάλο καΐκι του Γκόβερη, γνωστού τότε μεγαλοϊχθυέμπορου του Πειραιά, που αγόραζε ψάρια για τις ανάγκες του Γερμανικού Στρατού. Είχε και μια φρουρά από τρεις Γερμανούς. Τα πυρομαχικά μας δεν ήταν πολλά και δεν μας επέτρεπαν να επιτεθούμε εναντίον των Γερμανών της Σκαμνιάς. Έπειτα, ένας σύνδεσμος που στείλαμε να πάει να ιδεί και να ’ρθει να μας πει τι γινόταν, αργούσε να γυρίσει. Γι’ αυτό καταλήξαμε στην απόφαση να επιτεθούμε στο δεύτερο καΐκι, του Γκόβερη.

Φύγαμε με τα πόδια για το λιμάνι – δεν θυμάμαι πώς λεγόταν – όπου βρισκόταν το καΐκι, φορώντας πέδιλα και φανελάκια για να φαινόμαστε σαν ψαράδες. Τα πιστόλια τα περάσαμε στη ζώνη, μέσα από το παντελόνι. Όταν φτάσαμε στο λιμάνι, όπου ήταν το καΐκι του Γκόβερη, ήταν μεσημέρι. Είδαμε τους δυο από τους τρεις Γερμανούς να κοιμούνται στο προαύλιο ενός καφενείου, αλλά δεν βλέπαμε τον τρίτο κι αυτό μας έκανε να διστάσουμε να τους επιτεθούμε. Ώσπου να ιδούμε πού ήταν ο τρίτος Γερμανός, η ώρα πέρασε και οι δυο Γερμανοί ξύπνησαν και τότε είδαμε ότι ο τρίτος Γερμανός, ένας βαθμοφόρος, ήταν στην ταράτσα του σπιτιού και φύλαγε το καΐκι και τους συντρόφους του που κοιμόντουσαν. Πλησιάσαμε στο καΐκι και είπαμε στους ναύτες πως μάθαμε ότι αγοράζει ψάρια και ότι κι εμείς ψαράδες είμαστε, αλλά ότι το καΐκι μας έχει πάθει βλάβη στο Λειβάδι και τα ψάρια μας θα χαλάγανε και θα τα πετάγαμε. Μας ρώτησαν τι ψάρια ήταν και τι ζητάγαμε και τους απαντήσαμε ότι στη κατάσταση που είμαστε, ελάτε να τα δείτε και δώστε μας ό,τι θέλετε. Προσπαθούσαμε να τους φέρουμε στο καΐκι μας, όπου είχαμε τα αυτόματα. Είπανε ότι θα ’ρθούνε τ’ απόγεμα. Φύγαμε και γυρίσαμε στο Λειβάδι. Στο λιμάνι ήσαν κι άλλα καΐκια. Είπαμε σ’ ένα απ’ αυτά που ετοιμαζόταν να σαλπάρει να περιμένει και να φύγει μόλις ακούσει τη μηχανή του Γκόβερη να έρχεται, και στους άλλους στο λιμάνι να πουν ότι το καΐκι με τα ψάρια έφτιαξε τη μηχανή του και ¨Νάτο, έφυγε¨. Εμείς ανεβήκαμε με τα αυτόματα και κρυφτήκαμε πίσω από κάτι φραγκοσυκιές που ’σαν πάνω από το καΐκι μας και περιμέναμε.

Σε λίγο έφτασε το καΐκι του Γκόβερη με τους τρεις Γερμανούς. Ρώτησαν για το χαλασμένο καΐκι με τα ψάρια. Όταν τους είπαν ότι είχε φύγει, και πραγματικά είδαν ένα καΐκι ν’ απομακρύνεται, κι επειδή ο καιρός είχε αρχίσει να φρεσκάρει, αναγκάστηκαν να περάσουν τη νύχτα στο Λειβάδι και άραξαν δίπλα μας.

Σε λίγο άρχισε να νυχτώνει και μέσα στο μισοσκόταδο είδα τον έναν από τους Γερμανούς, τον βαθμοφόρο, να πηγαίνει να κοιμηθεί στην πρύμνη με τον μηχανικό, ενώ οι άλλοι δυο κατέβηκαν κάτω στην πλώρη, μαζί με τ’ άλλο πλήρωμα.

Αφήσαμε να περάσει η ώρα, να τους πάρει ο ύπνος καλά και σιγά-σιγά βγήκαμε από τις φραγκοσυκιές, ανεβήκαμε στο καΐκι μας και περάσαμε στου Γκόβερη. Εγώ πήγα κατ’ ευθείαν στην πρύμνη, όπου κοιμόταν ο Γερμανός, ενώ οι άλλοι πήγαν στο άνοιγμα της πλώρης. Σκούντησα με το αυτόματο τον Έλληνα μηχανικό, που με νόημα μου έδειξε πού κοιμόταν ο Γερμανός. Τον σκούντησα κι αυτόν και μόλις άνοιξε τα μάτια του και είδε το αυτόματο, είπε έντρομος: ¨Εν τάξει, εν τάξει¨, σηκώνοντας τα χέρια του πάνω από το κεφάλι του. Την ώρα πού γινόντουσαν αυτά, στην πλώρη ο Σμυρλής με τον Αρμένη προσπάθησαν να συλλάβουν τους δυο άλλους Γερμανούς, που κοιμόντουσαν κάτω. Οι Γερμανοί όμως αυτοί αντιστάθηκαν και άρχισαν να πυροβολούν. Είπαμε να τους ρίξουμε μια χειροβομβίδα, αλλά συλλογιστήκαμε το πλήρωμα που θα σκοτωνόταν κι εκείνο μαζί τους. Δέσαμε τότε τον Γερμανό στο κατάρτι και πλησίασα στο άνοιγμα της πλώρης. Το αυτόματό μου, ίσως γιατί τα πυρομαχικά είχαν υγρανθεί, παθαίνει εμπλοκή, και με το πιστόλι πια πυροβόλησα προς το μέρος που, στη λάμψη των πυροβολισμών, νόμιζα πως ήσαν οι Γερμανοί. Αποτέλεσμα ήταν να τραυματίσω τον έναν στο χέρι και τον άλλον στο πόδι. Σταμάτησαν κάθε αντίσταση, τους βγάλαμε έξω και τους δέσαμε τα τραύματά τους. Μετά, τους φέραμε στην Ερμιόνη, μαζί με το καΐκι του Γκόβερη και τους παραδώσαμε στην τοπική οργάνωση».

Αυτή ήταν η ιστορία, που διηγήθηκε ο Παναγιώτης Καραμπίνας, με το πιο απλό ύφος, χωρίς το παραμικρό ίχνος περηφάνιας, λες και διηγιόταν μια ασήμαντη ιστοριούλα. Κι όμως, αυτά τα επεισόδια, παρ’ όλο τον προσωπικό και τοπικό χαρακτήρα τους, πρέπει να σημειωθούν και να μείνουν στην Ιστορία, σαν φωτεινά παραδείγματα θάρρους.

Να ιδούμε όμως και τι απέγινε το τμήμα εκείνο του ΕΛΑΝ.

«Στις αρχές του καλοκαιριού τού 1944, οι Γερμανοί άρχισαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις», συνεχίζει ο καπετάν Τζαβέλας. «Ξεκίνησαν από την περιοχή του Ναυπλίου και χτενίζοντας κυριολεκτικά τη Ναυπλία έφτασαν και στην Ερμιονίδα. Ένα τμήμα του ΕΛΑΣ από το 6ο Σύνταγμα ήταν καταυλισμένο στην Πελεή, ένα χωριό κοντά στα Δίδυμα. Το τμήμα αυτό, πιεζόμενο από τις ανώτερες Γερμανικές δυνάμεις, κατεβαίνει ένα απόγεμα στην Κορακιά, επιβιβάζεται στα καΐκια που όπως είπαμε είχαμε πάρει πριν λίγες μέρες στο λιμάνι των Σπετσών και παρ’ όλο τον κίνδυνο να τους αντιληφθούν οι Γερμανοί καταφέραμε, κατά τη διάρκεια της νύχτας, να περάσουμε στη Σαμπατική της Κυνουρίας, παίρνοντας μαζί μας και την ¨Καταδίωξη¨, έτσι λέγαμε το σκάφος του Γκόβερη, γιατί είχε γερή μηχανή. Τους τραυματίες τους βγάλαμε στο Άστρος. Τα ένοπλα τμήματα μόλις πρόλαβαν να σκορπίσουν στους ελαιώνες της Σαμπατικής και του Λεωνιδίου, γιατί ξημερώνοντας ήρθαν τα αεροπλάνα. Μείναμε καμιά δεκαπενταριά μέρες στην Πλάκα. Τότε μας έκαναν οι Γερμανοί μιαν επίθεση με τορπιλακάτους και γι’ αυτό αναγκαστήκαμε να βουλιάξουμε την ¨Καταδίωξη¨, στον Άη Γιώργη, στα Πούληθρα.

Μαζί μας δεν ήρθαν όλοι, μερικοί έμειναν. Ένας απ’ αυτούς, ο Γιώργος ο Λέκας, ο καπετάν Λευτεριάς, κατέβηκε κι αυτός κάτω στην Κορακιά για να φύγει μαζί με τους άλλους, αλλά την τελευταία στιγμή λέει στον καπετάνιο του τμήματος εκείνου:

– Αποφάσισα να μείνω εδώ και να συνεχίσω από εδώ τον αγώνα.

– Είναι επικίνδυνο αυτό που κάνεις, του λέει ο καπετάνιος, αλλά δεν μπορώ να στο απαγορέψω. Έλα μαζί μας. Πού θα πας; Πού θα κρυφτείς;

– Έχω ανθρώπους να με κρύψουν στις Σπέτσες, είπε και πήδησε στη στεριά.

Έφυγε μέσα στο σκοτάδι, πηγαίνοντας να συναντήσει τον θάνατο. Αργότερα μάθαμε πως κατέφυγε στις Σπέτσες, στο σπίτι του Αρμένη. Στις Σπέτσες είχε καταφύγει ο Πανουργιάς και άλλοι. Αλλά τα πάθη είχαν εξαγριωθεί κι εκεί. Τον πρόδωσαν τον Λέκα, και αναγκάστηκε να πάει να κρυφτεί μέσα στη σπηλιά του ¨Μπεκίρη¨. Αλλά κι εκεί τον βρήκαν. Αντιστάθηκε όσο είχε πυρομαχικά. Ύστερα παραδόθηκε. Έπειτα από έναν άγριο ξυλοδαρμό, μισοζώντανο τον κρέμασαν μαζί μ’ οκτώ άλλους μπροστά στο Ποσειδώνιο, στη Ντάμπια. Αυτόν, τους τρεις Πασαμητραίους, Άγγελο, Γιώργο και τη γυναίκα του, τον Βασίλη Οικονόμου, τον Δημοσθένη Οικονόμου, και τον Μιχάλη Ευσταθίου, τον ταχυδρομικό Γιάννη Τσιρτσίκο, τον Θάνο τον Κοντοβράκη από το Κρανίδι. Εκείνες τις μέρες κρέμασαν και σκότωσαν κι άλλους στις Σπέτσες. Θυμάμαι τον Δημήτρη τον Φαφούτη, τον Κατσαβίδα, τον Κωσταρίδα, τον καπετάν Αντρέα, που ήταν καπετάνιος ενός από τα καΐκια που είχαμε πάρει, όπως είπαμε παραπάνω.

Γιώργος Σκούρτης (καπετάν-Πανουργιάς). Αρχείο: Κυριακούλα Σκούρτη – Παπαθανασίου.
Ο Πανουργιάς [Γιώργος Σκούρτης] κρύφτηκε μέσα σ’ ένα άδειο μνημείο στο νεκροταφείο, αλλά έπειτα από 5-6 ημέρες τον ήβραν κι αυτόν και τον σκότωσαν. Δυο άλλους, τον Κακαβούτη και τον Φώτη τον Στρατάκο, τους περιέθαλψε ο τότε Δεσπότης της Ύδρας, αλλά τους πρόδωσαν. Τους μετέφεραν στο Κρανίδι και τους κρέμασαν στην πλατεία για παραδειγματισμό. Του Στρατάκου του είχαν σπάσει τη σπονδυλική στήλη και δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος, γι’ αυτό από το αυτοκίνητο που τους έφερε τον έσερναν μέχρι την κρεμάλα. Οι Γερμανοί παρακολουθούσαν τον απαγχονισμό χωρίς να παίρνουν μέρος. Περιορίστηκαν μόνο να βγάζουν φωτογραφίες.

«Εγώ, με τη γυναίκα μου την Κατίνα, άλλες τέσσερις γυναίκες και οχτώ άντρες», συνεχίζει ο καπετάν Τζαβέλας, «προσπαθήσαμε από το Λεωνίδιο να φτάσουμε στον Χελμό. Κάπου, όμως, κοντά στην Καρυά του Άργους μας πιάσανε. Μας πήγαν και μας φυλάκισαν στην Ακροναυπλία. Από εκεί ελευθερωθήκαμε όταν έφυγαν οι Γερμανοί. Εμείς, όμως, συνεχίσαμε τον αγώνα. Ξαναπήγα πάλι στην Ερμιόνη, βρήκα άλλα παιδιά, τον Χαρίλαο τον Λάμπουρα, έναν Γιάννη, έναν Χρήστο, και άλλους που δεν τους θυμούμαι πια. Πήραμε ένα καΐκι, του Νίκου του Γκλέζου κι αρχίσαμε να περιπολούμε ανάμεσα [στις] Σπέτσες, όπου είχαν συγκεντρωμένους τους άντρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, και την Κορακιά. Στα Δεκεμβριανά καταφύγαμε στον Γέρακα της Λακωνίας. Από κει περάσαμε στο Άστρος, όπου και παραδώσαμε τον οπλισμό μας».

«Αυτή ήταν η δράση μου στο ΕΛΑΝ», συνεχίζει ο καπετάν Τζαβέλας. «Αυτά μπόρεσα να κάνω για την πατρίδα μου κι αυτά έκανα. Και γι’ αυτά που έδωσαν 17 χρόνια φυλακή».

Αυτή ήταν, με λίγα λόγια, η σύντομη δράση του ΕΛΑΝ. Λίγο κράτησε, 5-6 μήνες, αλλ’ όταν μια μέρα η ιστορία βάλει τα πράγματα στη θέση τους, το ΕΛΑΝ της Ερμιονίδας θα έχει να παρουσιάσει μερικές από τις ωραιότερες σελίδες της Ελληνικής Αντίστασης.

Τάκης Μαύρος

ΠΗΓΗ: O Ε.Λ.Α.Ν. (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό) και η δράση του στην Ερμιονίδα
Posted in Άρθρα – Μελέτες – Εισηγήσεις, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, tagged Argolikos Arghival Library History and Culture, Άρθρα, Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ε.Λ.Α.Ν., Ερμιονίδα, Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό, Ιστορία, Κρανίδι, Κατοχή, Πελοπόννησος, Τάσος Κακαβούτης, Τάκης Μαύρος on Οκτώβριος 30, 2015

To Λεγομενο Πηγαδι του Παυσανια στην Πετροθαλασσα.

Εχω γραψει πολλες φορες για το πηγαδι. Η φωτογραφια ειναι απο το 2016

Τωρα η κατασταση ειναι αυτη

Αυτη η συκια θα το χαλασει τελικα το πηγαδι.Και καλα μπηκε το πλεγμα μην πεσει κανει μεσα σωστο αλλα θα μπορουσε να βρεθει κατι ασφαλες ΚΑΙ καλαισθητο. Εκτος αν αυτη η σιδερια θεωρειται καλαισθητη. Και ακομα πριν μπορουσε να κοπουν τα κλαδια και να περιοριστει η ζημια.Τωρα αυτη η κατασκευη ειναι μονιμη το δεντρο θα μεγαλωσει ανεξελεγκτα μεχρι να το γκρεμισει τελειως.

Αναφορα στο πηγαδι γινεται στο βιβλιο του κ Αδωνι Κυρου στο Σταυροδρομι του Αργολικου και στις σελιδες 174-175.

Αναφερει πιθανη υπαρξη ιερου του Ασκληπιου στην περιοχη(που ιδρυσαν Αλιεις στις αρχες του 3ου αιωνα πΧ μετα την αναχωρηση των Τιρυνθιων) με ορατη θεμελιωση μηκους 32 μετρων και πλατους 12 μετρων και συνδεει το πηγαδι πιθανα με τελετες καθαρμων.

Οποια και να ειναι η ερμηνεια μιλαμε για ενα ξεχωριστο μνημειο αρχιτεκτονικης σιγουρα πολυ παλιο που κινδυνευει και καλο θα ηταν ο χωρος με συμφωνια των ιδιοκτητων φυσικα, να καθαριστει,η συκια να κοπει και να μπει μια επιγραφη που να δηλωνειτην υπαρξη του πηγαδιου.Παντως ο Παυσανιας δεν το αναφερει. Οι μεγαλυτεροι ομως κατοικοι εχουν αναμνησεις απο αυτο πηγαδι.

Περσι ειχε γινει θεμα με μια καντινα απεναντι στο δρομο προς την πλευρα της θαλασσας .Φετος Καντινα δεν ειδα.

Ο Κριμαικος πολεμος του 1853, Ενας ξεχασμενος Ελληνικος εμφυλιος το 1863, και Ελληνες μισθοφοροι στην ιστορια

Στην πιο κατω φωτογραφια θα δειτε αναμεσα στις αλλες σημαιες και την Τουρκικη σε εναν κεντρικο δρομο της πολης που ζω στην Ουαλια το Πρεστιν σε μια γιορτη για τις νικες των συμμαχων κατα της Ρωσιας στον Κριμαικο πολεμο.

Δεκα χρονια πριν τα γεγονοτα που θα διαβασετε πιο κατω (τον εμφυλιο που ακολουθησε την εκδιωξη του Οθωνα και μεχρι οι Αγγλοι να μας φερουν τον πρωτο Γλυξμπουργκ) ενας απο τους πρωταγωνιστες ο Πανος Κορωναιος συμμετειχε σαν επικεφαλης 1000 Ελληνων εθελοντων (το Ελληνικο κρατος δεν συμμετειχε επισημα) στον Κριμαικο πολεμο στις ακτες της Μαυρης θαλασσας (Ουκρανια σημερα κομματι της Ρωσσιας)του 1853 οταν οι μεγαλες δυναμεις συγκρουσθηκαν προκειμενου να βαλουν ποδι στην καταρρεουσα Οθωμανικη αυτοκρατορια.Ο Έλληνας ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής , που έζησε στην Οδησσό, παρέδωσε στον Νικόλαο Α΄ 550 χιλιάδες ρούβλια για την αποκατάσταση του Ναού της Αγίας Σοφίας, όταν ο ρωσικός στρατός θα καταλάμβανε την Κωνσταντινούπολη

Μαλιστα οι Ελληνες εθελοντες (δεν ήταν ντυμένοι με ρωσικές στρατιωτικές στολές, αλλά φορούσαν φουστανέλα, όπως στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.^[7])αποκαλουνταν η Ελληνικη Λεγεωνα του Τσαρου Νικολαου Α.Τοσο καλα!Στον πινακα ο Κορωναιος με την Λεγεωνα στη Σεβαστουπολη το 1854 Η Λεγεωνα πληρωσε βαρυ τιμημα.Σχεδο οι μισοι ανδρες σκοτωθηκαν στον πολεμο η πεθαναν απο ασθενειες.

Νεκροι και τραυματιες

στην επίθεση της Ευπατορίας στις 5 Φλεβάρη του 1855, όπου είχε απώλειες μερικές δεκάδες νεκρούς και τριάντα τραυματίες, συμπεριλαμβανομένων των αξιωματικών Χρυσοβέργη και Σταμάτη. Ο τελευταίος πέθανε αργότερα από τις πληγές του. Μετά την Ευπατορία, η Ελληνική Λεγεώνα συμμετείχε στην άμυνα της Σεβαστούπολης, ως μέρος της φρουράς από την 1η Μαρτίου μέχρι τις 27 Αυγούστου 1855 και στη μάχη του Μαύρου ποταμού στις 16 Αυγούστου. Στο τέλος του πολέμου απονεμήθηκαν σε 735 λεγεωνάριους μετάλλια «Για την άμυνα της Σεβαστούπολης». Περισσότεροι από 500 Έλληνες εθελοντές έπεσαν στο πεδίο της μάχης και πέθαναν από ασθένειες.

Τον Ιούνιο του 1856 η Λεγεώνα διαλύθηκε. Μερικοί από τους εθελοντές αρνήθηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους για τον φόβο των διώξεων από τις τουρκικές αρχές, καθώς πολλοί ήταν Τούρκοι υπήκοοι. 201 εθελοντές εγκαταστάθηκαν στη Μαριούπολη, όπου από τον 18ο αιώνα διαβιούσε ο γηγενής ελληνικός πληθυσμός της Κριμαίας. Οι λεγεωνάριοι ονόμασαν το χωριό τους Νόβο-Νικολάγιεβκα προς τιμήν της Λεγεώνας του αυτοκράτορα Νικόλάου. Αργότερα, στην καθομιλουμένη της Μαριούπολης έλαβε το όνομα Βολοντιόροβκα – το χωριό των εθελοντών

Μνημείο Ελλήνων εθελοντών στη Σεβαστουπολη της Κριμαιας

Στις 10 Ιουλίου 2016, στο πλαίσιο των εορτασμών του «Ετους Ελλάδας – Ρωσίας 2016», έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου υπέρ των Ελλήνων εθελοντών της Ελληνικής Λεγεώνας του αυτοκράτορα Νικόλαου Α΄, που πολέμησε στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) στο πλευρό των Ρώσων. Για τον ελληνισμό της Ρωσίας το γεγονός αυτό είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας, καθώς ύστερα από 160 χρόνια διαιωνίστηκε η μνήμη των συμπατριωτών τους από την Ελλάδα. Το μνημείο αυτό είναι το πρώτο ελληνικό μνημείο στην Κριμαία από την εποχή που η χερσόνησος της Κριμαίας ανήκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το μνημείο εγκαταστάθηκε στο πάρκο «Ιστορική Λεωφόρος», που είναι ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα και πολυσύχναστα μέρη της πόλης. Η βάση του μνημείου είναι διαστάσεων 3,70 Χ 3,70 μ., το ύψος του 6 μ. και είναι εγκατεστημένο σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, δίπλα στο Μουσείο-Πανόραμα της Σεβαστούπολης, σε ένα από τα κεντρικότερα σημεία της πόλης. Επισημαίνεται ότι τα ήδη υπάρχοντα μνημεία πεσόντων είναι εκτός του κέντρου της πόλης.

Προσχημα τι αλλο η θρησκεια και η προστασια των Χριστιανων .Η μαλλον ποια μεγαλη δυναμη η Γαλλια η η Ρωσσια θα εχει τον πρωτο λογο στην προστασια των Χριστιανων στην Οθωμανικη αυτοκρατορια που τοτε τα συνορα της εφταναν μεχρι τον Δουναβη.

Εβδομηντα χρονια αργοτερα τουλαχιστον ενας συμπατριωτης μας απο το Καρακασι ο Καραχρηστος Δημητριος θα χασει την ζωη του στην Κριμαια οταν ο Βενιζελος ειχε στειλει 22 χιλιαδες Ελληνες στρατιωτες  να πολεμισουν  την Σοβιετικη Ενωση και ενας αλλος ο Παντελεημων Φωστινης θα διακριθει για τον αντικομμουνισμο του σαν στρατιωτικος ιερεας σε εκεινη την αποστολη

Εδω ο «αριστερος » πρωθυπουργος μας σφιγγει το χερι του Ουκρανου (αντιστοιχου του Τραμπ το 2006 ο Τζον Χερμπστ, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ουκρανία, σε εσωτερικές επικοινωνίες χαρακτήρισε τον Ποροσένκο ως έναν ατιμασμένο ολιγάρχη ) ακροδεξιου αντικομμουνιστη  (πρωην σοσιαλιστη) διευθαρμενου πρωθυπουργου Ποροσενκο το  2017.Σημερα προεδρος της Ουκρανιας ειναι ο ηθοποιος Βολοντιμιρ Ζελενσκι

 

 

 

 

Εδω Ουκρανοι «πατριωτες» οπαδοι του καθεστωτος με τα λαβαρα τους ναζιστικες σημαιες και σημαια του ΝΑΤΟ

Εξ αλλου η «αριστερη » μας κυβερνηση συνεπης στην ιστορια συμμετεχει στο εμπαργκο της ΕΕ κατα της Ρωσσιας για τη σταση της τελευταιας στα γεγονοτα αποσχισης της Κριμαιας απο την Ουκρανια και ενωσης της με την Ρωσσια το 2014 μετα απο δημοψηφισμα.

Εμπαργκο που φυσικα δεν κανει η ΕΕ οταν η Τουρκια απειλει στρατιωτικα  μελος της Ενωσης  εχει καταλαβει μερος της Κυπριακης δημοκρατιας απο το 1974 και καταπατει τα εδαφικα δικαιωματα και τα συνορα της ΕΕ διεκδικωντας ενεργειακα αποθεματα μελους κρατους.

Παει παλια αυτη η ιστορια με Ελληνες μισθοφορους να πολεμανε στην αλλη ακρη του κοσμου για τα συμφεροντα αλλων.Απο τον Κυρο το 401 πΧ (και τις 13 χιλιαδες Ελληνες στρατιωτες υπο την διοικηση του Ξενοφωντα)μεχρι την Κορεα και το Αφγανισταν σημερα Ελληνική Δύναμη Αφγανιστάν (ΕΛΔΑΦ) αλλα και σε αλλες αποστολες του ΝΑΤΟ.(οπου συμμετεχουμε δαπανωντας το 2% του ΑΕΠ μας )τα τελευταια εικοσι χρονια

Ετσι για να υπαρχει μετρο συγκρισης για την παιδεια δαπανουμε το 2,8% του ΑΕΠ επι «αριστερης » κυβερνησης.

Αναλυτικότερα, το σύνολο των δαπανών για το 2018, που προέρχεται από τον τακτικό προϋπολογισμό (4,697 δισ. ευρώ) και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (620.000 ευρώ) αφορά στο 2,88% του ΑΕΠ. Για το 2017, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 2,85%.

ΑΥΤΟ ειναι το ΝΑΤΟ οπου συμμετεχει η «αριστερη» μας κυβερνηση και αυτες οι αποστολες των Ελληνων μισθοφορων στα πλαισια αυτου του διεθνους στρατου υπο την ηγεσια των Αμερικανων ιμπεριαλιστων.Το ΝΑΤΟ στα πλαισια του οποιου ειμαστε συμμαχοι με την Τουρκια και μοιραζομαστε στρατιωτικες πληροφοριες και διοικηση στρατευματων.

Αυτη ειναι η συμμετοχη της χωρας μας και της κυβερνησης της σε αυτο το εργαλειο πολεμου θανατου και ιμπεριαλισμου.

• Βοσνια Ερζεγοβινη
• Κοσσυφοπεδιο
• Αφγανισταν
• Μαλι
• Κεντροαφρικανικη Δημοκρατια
• • Κορεα 10255 άνδρες.
  • Κονγκο
  • Κουβεϊτ
  • Βορειο Ιρακ
  • Σομαλια
  • Πρωην Γιουγκοσλαβια
  • Δ. Σαχαρα
  • Γεωργια
  • Αλβανια
  • Σουδαν
  • ΛιβανοΣ
  • Τσαντ

Ο εμφυλιος του 1863

Ο ξεχασμένος Εμφύλιος του 1863 και η Κυβέρνηση του… Οροπεδίου!

Ακόμη μία φορά οι ηγετικές τάξεις των Ελλήνων απέδειξαν ότι όχι μόνο δεν μπορούσαν να ιδρύσουν ένα κράτος για τους Έλληνες αλλά ήταν ανίκανοι και να διατηρήσουν ένα κράτος που είχε ιδρυθεί με τη βοήθεια τρίτων

Η έξωση του Όθωνα έθεσε πάλι σε κίνηση τον μηχανισμό της ακυβερνησίας, της αναρχίας και των εμφύλιων συγκρούσεων, δηλαδή τη διαδικασία διάλυσης του ελληνικού κράτους που είχαν δημιουργήσει οι Βαυαροί, όπως συνέβη και μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια. Οι ηγετικές τάξεις των Ελλήνων, δηλαδή οι κοτζαμπάσηδες, οι οπλαρχηγοί, οι έμποροι, οι Φαναριώτες και οι απόγονοί τους επιδόθηκαν σ’ έναν αγώνα για την κατάκτηση της πρόσκαιρης εξουσίας, στον οποίο δεν δίστασαν να συμμαχήσουν και με ληστές!..

Η επαναστατική επιτροπή που την αποτελούσαν ο ναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Δημήτριος Βούλγαρης (Τζουμπές) και ο Μπενιζέλος Ρούφος, όρισε πρωθυπουργό τον Δ. Βούλγαρη, με την υποχρέωση να τον διαδεχθούν οι άλλοι δύο έπειτα από κλήρωση. Η κυβέρνηση Βούλγαρη έκανε εκλογές με τη Β’ Εθνοσυνέλευση της Αθήνας μεταξύ 24-27 Νοεμβρίου 1862, όπου εφαρμόστηκε η βία και η νοθεία. Από την αρχή της Μεσοβασιλείας είχαν σχηματιστεί δύο μεγάλα κόμματα: οι «Πεδινοί» του Δ. Βούλγαρη, που αφομοίωσαν το Αγγλικό Κόμμα, και οι «Ορεινοί» του Κ. Κανάρη, που διαδέχθηκε το Γαλλικό και το Ρωσικό Κόμμα.

Στις 7 Φεβρουαρίου 1863 ο Κ. Κανάρης, με την υποψία ότι ο Δ. Βούλγαρης πάει για δικτάτορας, απέσυρε την υποστήριξη και τους 4 υπουργούς του από την κυβέρνηση. Ο Δ. Βούλγαρης αντικατέστησε τους υπουργούς με δικούς του, αλλά την επομένη έπεσε η κυβέρνηση. Ο στρατηγός Δ. Γρίβας είχε κινηθεί κατά του Βούλγαρη, ενώ στην πρωτεύουσα ξέσπασαν συγκρούσεις που κράτησαν από τις 8 έως τις 16 Νοεμβρίου, με νεκρούς δύο στρατιώτες κι έναν λοχία. Στις 9 Φεβρουαρίου συγκλήθηκε η Βουλή από τον φόβο του εμφύλιου πολέμου και όρισε πρωθυπουργό τον αντιπρόεδρο της Βουλής Αριστείδη Μωραϊτίνη. Ο τελευταίος χρησιμοποίησε την Εθνοφυλακή και την Πανεπιστημιακή Φάλαγγα για ν’ αποκαταστήσει την τάξη, και στις 13 Φεβρουαρίου παρέδωσε την εξουσία στον Ζηνόβιο Βάλβη που έμεινε έως τις 25 Μαρτίου 1863. Ακολούθησαν οι κυβερνήσεις του Διομήδη Κυριακού (25 Μαρτίου έως 29 Απριλίου) και (πάλι) του Μπενιζέλου Ρούφου (29 Απριλίου έως 19 Ιουνίου 1863).

Ο Δ. Βούλγαρης στα μέσα Ιουνίου ξεκίνησε νέα προσπάθεια να κατακτήσει την εξουσία με πραξικόπημα, καθώς η πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης απορρίφθηκε με μεγάλη πλειοψηφία στη Βουλή. Έδωσε εντολή να παραιτηθούν οι δύο «Πεδινοί» υπουργοί, αλλά ο Ρούφος τούς αντικατέστησε αμέσως. Έτσι μπήκε μπρος νέος κύκλος εμφύλιων συγκρούσεων, όπου πρωταγωνίστησε και ο λήσταρχος Κυριάκος Μαλισόβας, από την Εύβοια, προστατευόμενος και συνεργάτης του Δ. Βούλγαρη. Ο Μαλισόβας βγήκε όταν άνοιξαν οι φυλακές τον Οκτώβριο του 1862 και αμέσως σχημάτισε συμμορία 50-70 ληστών με την οποία ρήμαζε την Αττική όταν δεν έκανε εμφανίσεις στα σαλόνια της Αθήνας!

Η ακυβερνησία στο μεταξύ είχε εξαπλωθεί σ’ ολόκληρη τη χώρα. Ομάδες ληστών και οπλοφόρων διέτρεχαν τις επαρχίες κι άρπαζαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους: ρούχα, σιτηρά, ζώα, ανθρώπους. Δίκαζαν αυθαίρετα όποιους ήθελαν κι εκτελούσαν οι ίδιοι τις ποινές που επέβαλλαν. Τα κατά τόπους τμήματα του στρατού και της χωροφυλακής δεν εκτελούσαν τις αποφάσεις της κυβέρνησης, αν δεν την κατέσχε το κόμμα της προτίμησής τους. Στην Αθήνα, υπουργοί και βουλευτές διόριζαν τους φίλους τους στο Δημόσιο κι έκαναν κάθε είδους ρουσφέτια κι αυθαιρεσίες. Αύξησαν και τη δική τους αποζημίωση σε 300 δραχμές τον μήνα.

Στις 18 Ιουνίου ο λήσταρχος Μαλισόβας κατέλαβε τη Μονή Ασωμάτων (Πετράκη). Το 6ο Τάγμα Πεζικού στάλθηκε να τους συλλάβει, αλλά συμμάχησε μαζί τους. Τότε ομάδα χωροφυλάκων υπό τον υπουργό Στρατιωτικών Π. Κορωναίο συνέλαβε τον Λεωτσάκο, αλλά αναγκάστηκε να τον ανταλλάξει με τους υπουργούς Αλ. Κουμουνδούρο και Δ. Καλλιφρονά, που είχαν συλλάβει οι «Πεδινοί». Στους τελευταίους προσχώρησε και ο διοικητής του Πυροβολικού Δ. Παπαδιαμαντόπουλος, που άρχισε να πολιορκεί τα Ανάκτορα, τα οποία υπεράσπιζε ο γιος του ναύαρχου, αξιωματικός Αριστείδης Κανάρης, που σκοτώθηκε σ’ αυτήν τη μάχη.

Στις 19 Ιουνίου παραιτείται ο Ρούφος και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Διομήδης Κυριακός. Το απόγευμα της ίδιας μέρας επιβάλλεται ανακωχή, αλλά το πρωί της επομένης ξαναρχίζουν οι μάχες. Ο Π. Κορωναίος σπεύδει με τους άντρες του στην Ομόνοια, αλλά στην πλατεία Λουδοβίκου (Δημαρχείου) τον πυροβολούν οι χωροφύλακες που φρουρούν την Εθνική Τράπεζα. Ο Κορωναίος καταλαμβάνει οικήματα στην πλατεία κι αρχίζει μάχη. Ο Μαλισόβας είχε καταλάβει και ληστέψει το ξενοδοχείο «Το Στέμμα» και οικίσκους δίπλα στην Εθνική Τράπεζα.

Οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων υποπτεύθηκαν ότι ο Μαλισόβας σκόπευε να ληστέψει την Εθνική Τράπεζα και να αρπάξει τα αποθεματικά του ελληνικού κράτους σε χρυσό και συνάλλαγμα, και έβγαλαν κοινή διακοίνωση να πάψουν αμέσως οι συγκρούσεις. Διαφορετικά, απειλούσαν να στείλουν αγήματα για τη φρούρηση της τράπεζας και οι ίδιοι θα υποχωρούσαν από την Αθήνα. Η απειλή είχε αποτέλεσμα και οι μάχες σταμάτησαν κι αργότερα υπέγραψαν και εκεχειρία οι «Πεδινοί» με τους «Ορεινούς».

Έτσι, οι Αθηναίοι μπόρεσαν να θάψουν τους 200 (κατ’ άλλους 250) νεκρούς των εμφύλιων συγκρούσεων και των ληστειών μετά φόνου που έλαβαν χώρα στην πρωτεύουσα. Η Λακωνία ήταν η δεύτερη μεγάλη περιοχή που πλήρωσε φόρο στα «Ιουνιανά». Περίπου 2.000 Μανιάτες οπαδοί των «Πεδινών» κατέλαβαν την επαρχία κι άρχισαν τις ληστείες και τους φόνους. Στην Κυπαρισσία της Μεσσηνίας, ο δήμαρχος Κοκκέβης μίσθωσε 400 ενόπλους και προχώρησε σε εγκλήματα αντεκδίκησης, επειδή οι «Πεδινοί» τού έκαψαν το σπίτι, έσφαξαν τα ζώα του και βίασαν την κόρη του…

Η κυβέρνηση Κυριακού παραιτήθηκε στις 21 Ιουνίου και σχηματίστηκε η κυβέρνηση του… Οροπεδίου υπό τον Μπενιζέλο Ρούφο, λόγω του ότι προέκυψε από τον συμβιβασμό των Ορεινών και των Πεδινών! Η Κυβέρνηση Οροπεδίου κράτησε έως τον Οκτώβριο του 1862 που ήρθε στην Ελλάδα ο βασιλιάς Γεώργιος Α’. Ήταν ο μόνος που αποδέχθηκε τον θρόνο της Ελλάδας, που προηγουμένως είχαν απορρίψει 18 πρίγκιπες της Ευρώπης.

Ακόμη μία φορά οι ηγετικές τάξεις των Ελλήνων απέδειξαν ότι όχι μόνο δεν μπορούσαν να ιδρύσουν ένα κράτος για τους Έλληνες αλλά ήταν ανίκανοι και να διατηρήσουν ένα κράτος που είχε ιδρυθεί με τη βοήθεια τρίτων. Επιδόθηκαν στη διάλυση του κράτους του Όθωνα, όχι επειδή ήταν συγκεντρωτικό και αυταρχικό, αλλά επειδή δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ενστικτωδώς τη σημασία που είχε το κράτος για την ελευθερία, την ασφάλεια και τη ζωή τους, για την προκοπή και την ανάπτυξη των Ελλήνων. Οι ηγετικές τάξεις, ακόμη και στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, θεωρούσαν ελευθερία το ν’ αντικαταστήσουν οι ίδιοι τους πασάδες στο «δοβλέτι» της Ελλάδας. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης ήταν ο Δημήτριος Βούλγαρης ή Τζουμπές!

 

Στις εκλογες μην ξεχνας αυτους που φερουν σβαστικα στην ψυχη και το κορμι

Και την σπορά των ηττημένων του 1945 .Στις ευρωεκλογες 276 χιλιαδες Ελληνες ψηφισαν Νεοναζι.Μην ξεχνας!

Μην ξεχνας τι ειναι οι Ελληνες. Μαθε περισσοτερα για τους Ελληνες και την ιστορια τους

Ραδιοφράγματα / Radiofragmata  2 ώρες ·

Νότης Παπαζαχαρόπουλος Αναρχικος σιδηρουργος απο την Πατρα νεκρος στη Μαχη της Μαδριτης το Μαρτιο του 1939 μαχομενος κατα του φασισμου.

«Σπάνιο φωτογραφικό ντοκουμέντο από των Ισπανικό εμφύλιο, στο οποίο αποδεικνύεται η ύπαρξη Ελλήνων μαχητών στης γραμμές των Ισπανών Αναρχικών.

Η συγκεκριμένη φωτογραφία, απεικονίζει Ισπανούς και Έλληνες Αναρχικούς, από την Πάτρα, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό της Ταξιαρχίας του μεγάλου Ισπανού Αναρχικού Μπουοναβεντούρα Ντουρούτι, στα περίχωρα της Καταλονίας.

Πίσω από την ομάδα των Αναρχικών διακρίνεται ένα θωρακισμένο φορτηγό που κατασκεύασε ο Πατρινός Αναρχικός Νότης Παπαζαχαρόπουλος, καθιστός δεύτερος από δεξιά, οποίος ήταν σιδηρουργός στο επάγγελμα και εργάζονταν την δεκαετία του ’30 στο Λιμάνι της Πάτρας, μέχρι που άκουσε τις “σειρήνες” της επανάστασης στην Ισπανία και αποφάσισε να συνδέσει την τύχη του με τα όνειρα των Ισπανών συντρόφων του.

Ο αδελφός του Νότη, Μπάμπης Παπαζαχαρόπουλος από τον Αϊ Γιώργη Λάγγουρα Πατρών, πέθανε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στην γενέτειρά του, σε βαθιά γεράματα. Αναρχικός και ο ίδιος, στη συνέχεια είχε ενταχθεί στης γραμμές του ΚΚΕ όπου πολέμησε στις τάξεις του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο τους Ναζί κατακτητές αλλά και στον εμφύλιο τους δοσίλογους και Ταγματασφαλίτες που είχαν συνεργαστεί συνειδητά με τον Γερμανό κατακτητή. Μακρονησιώτης και σεμνός αγωνιστής ο Μπάμπης Παπαζαχαρόπουλος όπως θυμούνται οι παλιοί Πατρινοί πάντα τιμούσε την μνήμη του αδελφού του οποίος άφησε την τελευταία του πνοή στην μεγάλη μάχη της Μαδρίτης, όπου οι Αναρχικοί αγωνιστές απέκρουσαν με ηρωισμό τα φασιστικά και ναζιστικά τάγματα του υμνητή του σφαγέα της Ευρώπης Χίτλερ, Στρατηγού Φράνκο.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία αποδεικνύει την ύπαρξη Ελλήνων Αναρχικών, ανάμεσα στους μαχητές της CNT, καθώς στην κορυφή του θωρακισμένου φορτηγού διακρίνεται καθαρά η Ελληνική σημαία και δίπλα η κοκκινόμαυρη της CNT.

Το κείμενο είναι παρμένο από συντροφικό προφίλ ενώ έχει γραφτεί από τον Θεοδόση Πάνου.

από Antifa West Coast

Οι Έλληνες που συμμετείχαν στην απόβαση της Νορμανδίας. Έγιναν πρωτοσέλιδο στους New York Times. Ο ηρωικός στρατιώτης Έντυ Λαμπρός πήρε λάφυρο τη σβάστικα

 

Ιουνης 1944 εκτελεση πατριωτων απο τους Ναζι στο Κρανιδι.Χωρις μνημη δεν υπαρχει μελλον.

Αναδημοσιευω απο το ιστολογιο του Βασιλη Λαδα

 

 

 

 

Θεατρο Αθηναιον . Ιστορια.

1920. ΘΕΑΤΡΟ ΑΘΗΝΑΙΟΝ, Πατησίων και Μάρνη. Απέναντι από το Μουσείο.Το παλαιότερο θέατρο των Αθηνών. Εγκαινιάσθηκε το 1895.
Σήμερα το μόνο, που βλέπει κανείς είναι μια εγκαταλελειμμένη μάντρα με πυρπολυμένα μαγαζιά, που αποτελούσαν το ισόγειό της, τον Δεκέμβριο του 2008,όταν κάηκε η Αθήνα και μια κατεβασμένη σιδεριά, που κάποτε ήταν η ταμπέλα ενός θεάτρου, που κάνεις δεν το προσέχει πια… Ετοιμαζονται να χτισουν ξενοδοχειο στη θεση του

Σε αυτο το θεατρο με πηγε η μανα μου στην Χουντα να δουμε το Μεγαλο μας Τσιρκο παραμονες της εξεγερσης του Πολυτεχνειου καλοκαιρι του 1973 τετοιες μερες πριν απο 46 χρονια. Μια πνευματικη διαδηλωση. Η μεταπολιτευση ηταν προ των θυρων . Χωρις αυτο να σημαινει πως η Χουντα και η ακρα δεξια δεν εχουν τους οπαδους και υπερασπιστες τους και στη χωρα μας . Διαχρονικα .  Μεχρι σημερα .Απλα μαθηματα ιστοριας σε 7 λεπτα.

Μια καταπληκτικη φωτογραφια μια σημαντικη καταγραφη

Αντιγραφω απο την σελιδα του κ Πασαλαρη στο ΦΒ Χωρις σχολια

Ο Σπύρος Πασσαλάρης βρίσκεται στην τοποθεσία Πόρτο Χέλι.

21 ώρες · Pórto-Khéli, Ελλάδα

1 Ιωαννης Πασσαλαρης /2 Βενετια Πασσαλαρη –Τριγκακη /3 Δημητιος Πασσαλαρης /4 Βασιλειος Πασσαλαρης /

5 Αγγελος Πασσαλαρης /6 Αθηνα Κρητικου /7 Κωνσταντινα Πασσαλαρη –Κυριαζη /8 Κυριακη Πασσαλαρη –Κοντογιαννη /9 Βενετια Καντυλιωτη –Κρητικου /10 Λουλα Πασσαλαρη /11 Νικολαος Πασσαλαρης

Πριν από καποιες δεκαδες χρονια (81 χρονια για την ακριβεια)- στις 3 Ιουνιου του 1937- όπως λεει και η φωτογραφια κηδευτηκε στον κημητηριο του Γεννεσιου του Ιωαννου του Προδρομου ο γενναρχης της οικογενειας Πασσαλαρη εδώ στο Πορτο-Χελι Ιωαννης Γεωργιου Πασσαλαρης .Ηταν πατερας 8 παιδιων 6 αγοριων και 2 κοριτσιων και κοινοταρχης και προεδρος της κοινοτητας Πορτο-Χελιου την περιοδο 1931-1933.Το πως εμφανιστηκε η οικογενεια Πασσαλαρη στο Πορτο-Χελι και γενικοτερα στην Ερμιονιδα (όπως και οι υπολοιπες οικογενειες και τα ονοματα ) και η αποκρυπτογραφισει του ονοματος της είναι κατι που χανεται στα βαθυ ορισμενων αιωνων πριν και στην περιοδο της Ενετοκρατιας .Αν κρυνουμε από την Ιταλοφωνη καταληξη -λαρη καταλαβενουμε οτι προερχεται από καποια Ιταλοφωνη περιοχη .Πασσαλαρη Passalari -Passalaro .Συνήθως οι επαγγελματίες πήραν ως επίθετο, μετά την εποχή του Βοναπάρτη που όρισε τον σχετικό νόμο, την ονομασία της συντεχνίας ή ειδικότητάς τους στην περιοχη της βορειας Ιταλιας(Βενετια )αλλα και τις Σικελιας.
Έτσι ο Passalaro που κατασκεύαζε πασάλους για θεμέλια σπιτιών σε βάλτους, ή για προβλήτες, ή για πλοία… πήρε το παρατσούκλι για επίθετο. Τεχνίτες υπήρχαν στο Arsenale di Venezia ένα αρχαίο συγκρότημα ναυπηγείων και εργαστηρίων που αποτελεί ένα πολύ μεγάλο τμήμα της πόλης της Βενετίας στο ανατολικό άκρο της. Ήταν το Ενετικό κέντρο της ναυπηγικής βιομηχανίας από το δωδέκατο αιώνα και συνδέεται με την πιο ευημερούσα περίοδο της ζωής της Γαληνοτάτης : χάρη στα εντυπωσιακά πλοία που έχουν κατασκευαστεί εδώ, η Ενετική Δημοκρατία ήταν σε θέση να πολεμήσει τους Οθωμανούς στο Αιγαίο και να κατακτήσει τα δρομολόγια της Βόρειας Ευρώπης . εκεί και ήταν πλούσιοι, συντεχνία με κύρος, πολιτική δύναμη . Λειτούργησε για αιώνες σαν επαγγελματικό σχολείο .Βενετια Τριγκακη ελεγαν την γυναικα του Γιαννη Πασσαλαρη .Το Πασσαλαραιικο ηταν και είναι μητριαρχικη οικογενεια και σε αυτην στηριζοταν οπως πιστευω ολες οι γνησιες Ελληνικες οικογενειες αφου εχουμε την θεα Εστια μεσα στα σπιτια μας .Ασχεται αν εμεις κανουμε τους μαγκες και τους Κουταλιανους εξω.Εδωσε τα φωτα σε εμας τους υπολοιπους Πασσαλαραιους να ειμαστε ρομαντικοι και αισθηματικοι ΄΄εμπναιωμενοι ΄΄απο τα υπεροχα καναλια της και τις ωραιες γονδολες της που διαβενουν μεσα σε αυτα και μεσα τους κουρνιαζουν τα ερωτευμενα ζευγαρια .Οι Βενετιες, και εδω στο Χελι ειναι αρκετες επελεξαν,( δεν ξερω πως) ,να γιορταζουν στην πρωτη γιορτη του χρονου ,την Πρωτοχρονια στην εορτη του Μεγαλου Βασιλειου. Παντα αυτες οι γυναικες να ηταν πρωτες σε ολα;;;;και ιδιαιτερα οι Βενετιες;;;;;Μικροσκοπικη ,ευστροφη και πολύ δραστηρια οπως ο μικροτερος της γιος ο Μιμης . Με το χαρακτηριστικο ασπρο τσεμπερι με δεσιμο που κανουν ομως οπως σε ολες τις Κυκλαδες και οχι με το δεσιμο της Πιετας που κανουν στο Κρανιδι . Το φοραγε ετσι ασπρο από ότι βλεπεται και στην φωτογραφια ακομα και την ημερα της κηδειας του αντρα της που είναι απο την ημερα αυτη ,κανοντας για μια ακομα φορα την υπερβαση(αν και βεβαια ηταν καπου δικαιολογημενη γιατι ηταν καλοκαιρι ) χωρις να υπολογιζει αν θα την επικρυνουν απλα μονο και μονο για να δειξει οτι και με το θανατο εμεις οι Ελληνες χαιρομαστε.Ειναι αυτο που λενε δηλαδη κηδεια χωρις γελια και γαμος χωρις κλαματα δεν γινεται.Αυτη την φωτογραφια πρεπει να πω πως την ειχε τοποθετημενη σε πολη μεγαλο μεγεθος σχεδον 1,50μ. μηκος επι .0.90 μ πλατος στη λεγομενη σαλα που εχουν τα σπιτια σε ολα τα Κυκλαδονησια πανω απο τον νησιωτικο καναπε της εδώ στο Πορτο-Χελι .Αυτο μου το εχει πει ο συγχωρεμενος ο φωτογραφος της Ερμιονιδας ο Στεφος και μαλιστα οταν την πρωτοεπισκεφτηκε στο σπιτι της που βρισκοταν πανω ακριβως απο τη κοινοτητα Πορτοχελιου και που σημερα ανηκει στην οικογενεια Κρητικου αυτη αρχισε αμεσως τα Κωνσταντινουπολιτικα τραγουδια μια και ηταν απο την Πολη.Ειχε ερθει απο εκει με τους πρωτους διωγμους που ειχαν κανει οι Τουρκοι .Πολλα τα προσωπα στη φωτο λιγα αναγνωριζω θα τα αναφερω επιγραμματικα και οποιος γνωριζει περισσοτερα ας συμπληρωσει με ένα του σχολιο ……ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ
1 Ιωαννης Πασσαλαρης
2 Βενετια Πασσαλαρη –Τριγκακη
3 Δημητιος Πασσαλαρης
4 Βασιλειος Πασσαλαρης
5 Αγγελος Πασσαλαρης
6 Αθηνα Κρητικου
7 Κωνσταντινα Πασσαλαρη –Κυριαζη
8 Κυριακη Πασσαλαρη –Κοντογιαννη
9 Βενετια Καντυλιωτη –Κρητικου
10 Λουλα Πασσαλαρη
11 Νικολαος Πασσαλαρης

Μερκουρης πατηρ και υιοι

Διαβασα στον γειτονα το πολυ καλο αρθρο του κ Σπετσιωτη για τα τα τραγουδια των εκλογων και θυμηθηκα τον Γεωργιο Μερκουρη (γιο του γιατρου  Σπυριδωνα Μερκουρη του Ερμιονιτη Δημαρχου των Αθηνων)  θειου της Μελινας Μερκουρη.Θα διαβασετε στο τελος γι αυτο το μπουμπουκι.Πατερας της Μερκουρη ο αλλος γιος του Σπυριδωνα ο Σταματης Μερκουρης  

Μερκούρης το επίθετο/Σταμάτης τ΄ όνομά του

όλοι θα τον ψηφίσουμε/ για χάρη του μπαμπά του.

Ενδιαφερουσα προσωπικοτητα (σε αντιθεση με τον φασιστα  αδερφο του) στο τελος εγινε βουλευτης ανεξαρτητος συνεργαζομενος της ΕΔΑ πρωτη φορα στις εκλογές σαν σήμερα το 1958 αλλα και σε επομενες εκλογικες αναμετρησεις

Στις 9 Απρίλη δημιουργήθηκε η Προοδευτ5ική Αγροτική Δημοκρατική Ενωσις (ΠΑΔΕ) του Σπύρου Μαρκεζίνη, το Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων (ΚΑΕ) του Αλ. Μπαλτατζή, η Εθνική Προοδευτική Ενωσις Κέντρου (ΕΠΕΚ) με επικεφαλής τον Σάββα Παπαπολίτη και το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ) υπό την αρχηγία του Στέλιου Αλλαμανή, ο οποίος διαδέχτηκε τους Αλέξ. Σβώλο και Γεώργιο Καρτάλη, που είχαν στο μεταξύ πεθάνει.

Τα κόμματα που συμμετείχαν στην ΠΑΔΕ συζητούσαν πριν τη συγκρότησή της με την ΕΔΑ για τη διαμόρφωση ευρύτερης εκλογικής συνεργασίας. Οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν και ένα τμήμα του ΔΚΕΛ προχώρησε σε συνεργασία με την ΕΔΑ. Το ίδιο και πολιτευτές της ΕΠΕΚ, καθώς και διάφοροι ανεξάρτητοι. Συγκεκριμένα συνεργάστηκαν με την ΕΔΑ 7 βουλευτές του ΔΚΕΛ (Ανδρέας Ζάκκας, Ηλίας Μπρεδήμας, Τάσος Βουλόδημος, Ηλίας Σκυλλάκος, Βασίλης Παπαβασιλείου, Μιχάλης Γαληνός και ο Δημήτρης Στρατής, που τελικά δεν πολιτεύτηκε), άλλα στελέχη του ΔΚΕΛ, όπως ο Κομνηνός Πυρομάγλου και ο Ηλίας Τσιριμώκος – ο τελευταίος είχε προσχωρήσει πρόσφατα σε αυτό – ένας βουλευτής της ΚΑΕ (Νίκος Παπαδημητρίου), οι Γιώργος Βαλούρδος, Γιώργος Αράπης και άλλοι, π.χ., ο πρώην υπουργός Δημόσιας Τάξης και βουλευτής του Ελληνικού Συναγερμού Σταμάτης Μερκούρης²⁶, που ήταν υποψήφιος με την ΕΡΕ το 1956.

Οι αντιπολεμικές-αντιπυρηνικές θέσεις της ΕΔΑ, η διάσπαση του «Κέντρου», η σύμπραξη της ΕΔΑ με δυνάμεις του αστικού χώρου, η θέση της ΕΣΣΔ για το Κυπριακό και η αντίθεση στον εκλογικό νόμο που λειτούργησε αρνητικά για τον «κεντρώο» χώρο ως συμπαιγνία ΕΡΕ – Φιλελευθέρων συνέβαλαν στη διαμόρφωση κλίματος υπέρ της ΕΔΑ, που το εκλογικό της ποσοστό αποτέλεσε την έκπληξη των εκλογών²⁷ της 11.5.1958. Η ΕΔΑ αναδείχτηκε αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 24,42%, 939.902 ψήφους και 79 βουλευτές.

Θα διαβασετε για αυτον πιο κατω

Ξερετε με ποσους ψηφους εξελεγει Δημαρχος Αθηναιων ο βασιλοφρων   Σπυριδων Μερκουρης το 1899; Με με 7.766 ψήφους έναντι 5.537 του αντιπάλου Καλλιφρονα του σε σύνολο 12.943 που ψήφισαν. Ουτε σημερινη Ερμιονιδα να ηταν οι εκλογες.

Στον Σπύρο Μερκούρη Δήμαρχο Αθηνών

Ζήτω του Μερκούρη του Πατριώτη,

που έκανε την Αθήνα σαν την Ευρώπη.

Ζήτω του Μερκούρη του Ερμιονίτη,

που έκανε την Αθήνα σαν το Παρίσι.

Απο ενα περιεργο παιχνιδι της μοιρας ενας απο τα βασικα προβληματα που επρεπε να αντιμετωπισει ο Ερμιονιτης Δημαρχος ηταν και αυτο του ποσιμου νερου για την πολη των Αθηνων.

Οσο για σκανδαλα δεν εχουμε μονο εμεις τα σφαγεια .Και τοτε οι καταγγελιες για σκανδαλα κατεληγαν σε μονομαχιες οχι οπως σημερα που ολα χανονται στο σκοταδι.Σπυριδων Μερκουρης

Στις 11 Οκτωβρίου 1909 στην οδό Λιοσίων, στο ύψος της συνοικίας των Πατησίων, μονομάχησε με τον Βασίλη Τουφεξή, επίσης γιατρό-«συφιλιδολόγο» στην ειδικότητα και γόνο γηγενούς αθηναϊκής οικογένειας, και δημοτικό σύμβουλο Αθηναίων. Την περίοδο εκείνη ο Μερκούρης και οι δημοτικοί σύμβουλοι που τον ακολουθούσαν, ανέθεσαν δίχως διαγωνισμό την εκμετάλλευση των δημοτικών ψυγείων. Ο Τουφεξής αντέδρασε θεωρώντας ότι έπρεπε να γίνει δημοπρασία, ενώ παράλληλα ο Τύπος δημοσίευε πληροφορίες και έκανε έκανε λόγο για «δημοτικόν σκάνδαλον». Με αφορμή την αντίδραση του Τουφεξή, ο Μερκούρης τον κάλεσε σε μονομαχία και αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό ενώ χαρακτήριζε «..ατιμίας και αχρειότητας» τις απόψεις του αντιπάλου του. Στο χώρο της μονομαχίας συναντήθηκαν οι μονομάχοι μαζί με τους μάρτυρές τους και έναν γιατρό, όμως αστόχησαν στη μία βολή που έριξε ο καθένας τους.

 

Ο  Γεωργιος Μερκουρης

Ήταν υιός του Δημάρχου της Αθήνας Σπυρίδωνος Μερκούρη και θείος της μετέπειτα ηθοποιού και πολιτικού, Μελίνας Μερκούρη, η οποία ήταν κόρη του μικρότερου αδελφού του Σταμάτη Μερκούρη. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Γαλλία.

Εκλέχθηκε βουλευτής Αττικοβοιωτίας το 1915 με το «Κόμμα Εθνικοφρόνων» του Δημήτριου Γούναρη. Στις 20 Ιουνίου του 1920 θα σταλεί ως πολιτικός εξόριστος στην Κορσική με εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου, «..διά την δημοσίαν ασφάλειαν…», όπως και πολλοί πολιτικοί αντίπαλοι του Βενιζέλου καθώς και εθνικιστές, όπως ο Ίων Δραγούμης, ο Ιωάννης Μεταξάς και άλλοι. Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1922 και ασχολήθηκε πάλι με την πολιτική, επανεκλέχθηκε βουλευτής και το 1922 ορκίστηκε Υπουργός Επισιτισμού της Κυβερνήσεως του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη. Την περίοδο 1926-1927 διετέλεσε Υπουργός Εθνικής Οικονομίας της κυβέρνησης Ζαΐμη. Το 1933 θα διαφωνήσει με τις πολιτικές του κόμματος και τις θέσεις του Παναγή Τσαλδάρη και παρότι αντιπρόεδρος του κόμματος του, το οποίο είχε μετονομαστεί σε «Λαϊκό Κόμμα», αποχώρησε απ’ αυτό.

Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος»

Δημιούργησε το «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος» και προσπάθησε να εκφράσει Φασιστικές και Εθνικοσοσιαλιστικές θέσεις. Στο κόμμα αυτό προσχώρησε μετά τη διάλυσή της και η οργάνωση Μελανοχιτώνων την οποία είχε σχηματίσει ο Αλέξανδρος Γιάνναρος και αρκετοί επιφανείς εθνικιστές και Αθηναίοι της εποχής. Ο Αλέξανδρος Γιάνναρος μαζί με τον πατέρα του εξέδιδαν την «Πρωινή» και την «Εσπερινή», δύο σημαντικές εφημερίδες της εποχής. Το 1934 θα προχωρήσει στην έκδοση της κομματικής εφημερίδας «Εθνική Σημαία» και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους στα εγκαίνια των Γραφείων του κόμματος θα τονίσει την σκέψη και την κατεύθυνση του λέγοντας: «…είμεθα πραγματικώς μια πολιτική και κοινωνική επανάσταση..» και «…αποβλέπομεν εις την εθνικής ενότητα, εις την πρόοδο και την κοινωνική πειθαρχία». Η δε εφημερίδα θα έχει διαρκώς κείμενα που θα αναδεικνύουν το έργο του Εθνικοσοσιαλισμού και του Φασισμού καθώς και τις πολιτικές δράσεις των Ευρωπαϊκών εθνικιστικών κινημάτων..».

Λίγες μέρες μετά στο συνέδριο της Φασιστικής «Comitati d’Azione per l’Universalita di Roma» [«C.A.U.R.»], στο Μοντρέ της Ελβετίας, θα συμμετάσχει στις πολιτικές διεργασίες των Ευρωπαίων εθνικιστών. Αμέσως μετά το συνέδριο επισκέφτηκε τον Μπενίτο Μουσολίνι στην Ρώμη ενώ κατέθεσε και στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο Παλάτσο Βενέτσια. Το 1935 η εφημερίδα του θα δημοσιεύσει μια σειρά από κείμενα με θέμα τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο, ζητώντας επί της ουσίας ειρηνική και διπλωματική απελευθέρωση από τους Ιταλούς και τους Βρετανούς, την ίδια στιγμή που το Κ.Κ.Ε με την 2 Ολομέλεια του 1934 καταδίκαζε την επιθυμία των εκεί Ελλήνων για Ένωση με την Μητέρα Πατρίδα.

Υπήρξε ολοκάθαρα Εθνικοσοσιαλιστής και υποστηρικτής των Αδόλφου Χίτλερ και Μπενίτο Μουσολίνι, όμως δεν κατόρθωσε να μετατρέψει το κόμμα του στην δύναμη την οποία ήθελε και να αποβάλει τα αστικά συμπλέγματα σε πολιτικό επίπεδο, ενώ εξαναγκάστηκε να κλείσει το κόμμα κατά την διάρκεια του Καθεστώτος της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά, όταν πολλά μέλη του κόμματος του συνεργάστηκαν με το καθεστώς. Σε όλη την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, προσπάθησε από κοινού με φιλογερμανούς αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού και Εθνικοσοσιαλιστές, να πετύχει ανακωχή με την παρέμβαση των Γερμανών.

Κατοχική περίοδος

Κατά την είσοδο των Γερμανών το κόμμα του θα επαναλειτουργήσει δίνοντας μάχες με τους κομμουνιστές, ενώ ο ίδιος προσπάθησε να συγκροτήσει Ελληνική λεγεώνα για την αποστολή Ελλήνων εθνικιστών στο Ανατολικό Μέτωπο και από τις 28 Ιανουαρίου 1943 έως το θάνατό του, διατέλεσε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Όταν στην Αθήνα κυκλοφόρησαν φήμες ότι οι Γλέζος και Σάντας υπέστειλαν και αφαίρεσαν την Γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, ο Μερκούρης δήλωσε:
«..Το υπό την ηγεσίαν του κ. Γ. Μερκούρη Εθνικοσοσιαλιστικόν Κόμμα της Ελλάδος εξέδωκεν ανακοίνωσιν, εν τη οποία, αφού καυτηριάζει την κλοπήν της γερμανικής σημαίας, λέγει τα εξής:
“Η αυθαίρετος και ακατονόμαστος πράξις της κλοπής της σημαίας του Ράιχ εκ της Ακροπόλεως είναι αδύνατον να είναι έργον Έλληνος ανεξαρτήτου την ψυχήν και το φρόνημα ελευθερωτικού πνεύματος. Αντιθέτως, πιστεύομεν ακραδάντως, ότι είναι ασχημία κατωτέρου ανθρώπου, ξένα συμφέροντα υπηρετούντος και παν συμφέρον έχοντος να ενσπείρη μεταξύ του γερμανικού Ράιχ και του ατυχούς ελληνικού λαού την παράτασιν των αγαγόντων μέχρι του σημερινού εθνικού δράματος ανοσίων εγκλημάτων. Ανεξαρτήτως αισθημάτων, φρονημάτων, πολιτικών αντιλήψεων, η Γερμανία και η Ελλάς ευρέθημεν αντιμέτωποι. Οι λαοί μας επετέλεσαν γενναίως το προς τας πατρίδας των και την τιμήν των καθήκον των. Εκ της συγκρούσεως ως ήτο επόμενον εξήλθον νικηταί και ηττημένοι. Εκατέρωθεν ανεγνωρίσθη και εθαυμάσθη το πνεύμα της αυτοθυσίας και του ηρωισμού. Επήλθεν ανακωχή. Τα ένδοξα ελληνικά όπλα έτυχον των αρμοζουσών εις αυτά τιμών. Οι αιχμάλωτοί μας αφέθησαν ελεύθεροι. Οι αξιωματικοί μας διετήρησαν τα ξίφη των. Η ελληνική κυριαρχία εφ’ όλων των κατεχομένων εδαφών ανεγνωρίσθη διά του σχηματισμού ελληνικής κυβερνήσεως. Υπεγράφη μεταξύ νικητών και ηττημένων μία ηθική σύμβασις κυρωθείσα διά πασών των ανωτέρω πράξεων, δεσμεύουσα εκατέρους και επ’ αμοιβαιότητι εις αλληλοσεβασμόν και αλληλοβοήθειαν να εξέλθωμεν εκ του κυκεώνος των τραγικών παρεξηγήσεων και να βαδίσωμεν προς μίαν αμοιβαίαν κατανόησιν. Τούτων ούτως εχόντων διά πάντα εκ καταγωγής Έλληνα και παραμείναντα τοιούτον και αιρόμενον άνωθεν των οδυνηρών περιστάσεων, η ξενόδουλος πράξις η μολύνασα τον φιλόξενον και ιερόν χώρον της Ακροπόλεως, μόνον ως κατά της ελληνικής πατρίδος στρεφομένη χαρακτηρίζεται και ως τοιαύτη μαζί με όλας τας άλλας τας προκαλεσάσας την εθνικήν συμφοράν παραδίδεται εις την γενικήν περιφρόνησιν και αποδοκιμασίαν”».

Το τέλος του

Απεβίωσε πριν την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα, ενώ μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής, πολλά στελέχη του κόμματος του διώχθηκαν από τα δικαστήρια του Ελληνικού κράτους.

 

 

Σταματης Μερκουρης

Ο Σταμάτης Μερκούρης (1895 – 7 Ιουλίου 1967) ήταν Έλληνας αξιωματικός του Στρατού Ξηράς και πολιτικός, που διετέλεσε βουλευτής και υπουργός. Ήταν ο πατέρας της Μελίνας Μερκούρη.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε το 1895 στην Αθήνα και ήταν γιος του Σπυρίδωνα Μερκούρη, επί σειρά ετών δημάρχου Αθηναίων, και αδελφός του Γεωργίου Μερκούρη, βουλευτή και υπουργού με ακροδεξιές πολιτικές απόψεις, με τον οποίο ο Σταμάτης θα ερχόταν σε σύγκρουση. Ήταν επίσης δισέγγονος του οπλαρχηγού της επανάστασης και μετέπειτα βουλευτή Ερμιονίδας Σταμάτη Μήτσα, του οποίου έφερε το όνομα. Μέσω της οικογένειας Μήτσα είχε εξ´αγχιστείας συγγένεια με την ιστορική Ζακυνθινή οικογένεια των Μοτσενίγων.

Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ως ανθυπίλαρχος (ανθυπολοχαγός του Ιππικού) και πολέμησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην Μικρασιατική εκστρατεία.^[1]

Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την πολιτική και πήρε μέρος στη συγκρότηση του Λαϊκού Κόμματος, όμως το 1929 προσχώρησε στο Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Γεωργίου Κονδύλη και την περίοδο 1929 – 1934 διετέλεσε γενικός διευθυντής του Δήμου Αθηναίων, επί της τελευταίας δημαρχίας του πατέρα του. Το 1935 διετέλεσε υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ στην κυβέρνηση Κονδύλη. Την περίοδο από το 1936 έως το 1939 εκτοπίστηκε από τη δικτατορία του Μεταξά στα Κύθηρα αλλά με την κήρυξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία και ανέλαβε τη διεύθυνση του 2ου Επιτελικού Γραφείου (Πληροφοριών) του Α΄ Σώματος Στρατού.

Στις 11 Μαρτίου 1941 συναντήθηκε με τον Γερμανό στρατιωτικό ακόλουθο στην Αθήνα, Κλεμ φον Χόεμπεργκ , και του ζήτησε να μάθει αν ήταν εφικτή η αποφυγή της γερμανικής επίθεσης κατά της Ελλάδας και πως μπορούσαν να δρομολογηθούν ελληνογερμανικές συνεννοήσεις για τον σκοπό αυτό.^[2] Στις 15 Μαρτίου οι δύο άντρες ξανασυναντήθηκαν και δηλώνοντας στον Γερμανό συνομιλητή του πως αυτή η συνάντηση ήταν γνωστή στον πρωθυπουργό Κορυζή και τον βασιλιά Γεώργιο Β΄, ο Μερκούρης του πρότεινε την παύση του πολέμου στην Αλβανία με τη διαφύλαξη της τιμής της Ελλάδος και την αποχώρηση των Άγγλων, ζητώντας ως αντάλλαγμα να κρατήσει η Ελλάδα τα εδάφη της Βορείου Ηπείρου και να μην πραγματοποιηθεί γερμανική επίθεση προς στήριξη των Ιταλών.^[3] Στις 18 Μαρτίου ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ σε απάντησή του στον στρατιωτικό ακόλουθο εξέφρασε την έντονη δυσπιστία του και ζήτησε αυτή η πρωτοβουλία και άλλες ανάλογες να αντιμετωπίζονται με άκρα επιφύλαξη. ^[4]

Τον Ιανουάριο του 1942 ο Σταμάτης Μερκούρης ίδρυσε την αντιστασιακή ομάδα «Ριζοσπαστική Οργάνωσις» που εξέδιδε ομώνυμη εφημερίδα, η οποία μετά την απελευθέρωση μετονομάστηκε σε «Ριζοσπαστική Ηχώ». Τμήμα της ομάδος του ανήκε στην αντιστασιακή οργάνωση «Alice» που φυγάδευε Άγγλους και Έλληνες στη Μέση Ανατολή και υποστηρίζονταν από δίκτυο ασυρμάτων. Μετά την απελευθέρωση διετέλεσε υπουργός Δημόσιας Τάξης (1945 – 1946) και υπουργός Δημοσίων Έργων (1946).^[5]

Το 1946 ίδρυσε το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα μαζί με τον Εμμανουήλ Τσουδερό και βοήθησε στην προσέγγιση του με τον Νικόλαο Πλαστήρα. Το 1950 ορίστηκε αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών με την ΕΠΕΚ του Πλαστήρα. Το 1952 προσχώρησε στον Ελληνικό Συναγερμό του Παπάγου και το 1955 έλαβε μέρος στην τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου για το Κυπριακό.

Από το 1956 συνεργαζόταν με την Αριστερά (ΕΔΑ), της οποίας και εκλέχθηκε βουλευτής Α΄ Αθηνών το 1958, το 1963 και το 1964.^[6]

Για πολλά χρόνια συμμετείχε στη διοίκηση του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου. Πέθανε στο Λονδίνο στις 7 Ιουλίου 1967.^[7] Ο Μερκούρης, σύμφωνα με δήλωση της κόρης του, Μελίνας Μερκούρη έμεινε άταφος σε παρεκκλήσιο του Λονδίνου και θάφτηκε στην Ελλάδα, μόνο μετά την πτώση της χούντας, το 1974.^[8]

Σαν σημερα. Γιωργης Τσαρουχας . Δολοφονημενος απο τη Χουντα.

Σαραντα εννεα χρονια μετα

Σαν σήμερα, τα ξημερώματα της 9ης του Μάη 1968, στα μπουντρούμια της ΚΥΠ, στα κρατητήρια του Γ’ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη, ξεψυχά, μετά από άγρια βασανιστήρια, ο πρώην βουλευτής της ΕΔΑ και στέλεχος του ΚΚΕ Γιώργης Τσαρουχάς.
Αργά το βράδυ, γύρω στα μεσάνυχτα, της 8ης Μάη, σε μπλόκο της ΚΥΠ, στα διόδια της Λεπτοκαρυάς, πιάνεται ο Γιώργης Τσαρουχάς, ενώ κατευθυνόταν με αυτοκίνητο στην Αθήνα, και οδηγείται στο Γ΄ Σώμα Στρατού.
Εκεί υπέστη τις ανακριτικές μεθόδους της χούντας, μαστιγώματα στις πλάτες, φάλαγγα στα πόδια, πολύ ισχυρά χτυπήματα στο εσωτερικό των μηρών και στα γεννητικά τους όργανα, προκειμένου να δώσει ονόματα των αγωνιστών του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου Θεσσαλονίκης.
Ότι δεν κατάφεραν οι παρακρατικοί τραμπούκοι που τον είχαν κακοποιήσει άγρια λίγο πριν τη εκδήλωση της ΕΔΥΕ στις 22 Μάη 1963, όπου δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης και ο Γιώργης Τσαρουχάς οδηγήθηκε στο νοσοκομείο για ένα μήνα, βαριά τραυματισμένος, το κατάφεραν πέντε χρόνια αργότερα οι δήμιοι της χούντας.

Ξεψύχησε, πάνω στα βασανιστήρια, τα ξημερώματα 9 Μαΐου του 1968. Την άλλη μέρα οι εφημερίδες έγραφαν ότι συνελήφθη ο κομμουνιστής Γιώργος Τσαρουχάς, ενώ πήγαινε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα και πέθανε από καρδιακή προσβολή..

Μετά τη χούντα και ύστερα από τρεις αναβολές, έγινε δίκη για τη δολοφονία του Γιώργη Τσαρουχά στο Μικτό Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης, το Μάιο και Ιούνιο του 1979, με κατηγορούμενους αξιωματικούς του στρατού και της χωροφυλακής που ενεπλάκησαν στη σύλληψη, την ανάκριση και το θάνατό του, στα κρατητήρια της ΚΥΠ.
Στη δίκη όμως, παρά το ότι διαπιστώθηκαν και με μια σειρά φωτογραφιών, τα μεσαιωνικά βασανιστήρια, δεν αποκαλύφθηκαν οι πραγματικοί δράστες της δολοφονίας του πρώην βουλευτή της ΕΔΑ, καθώς δεν υπήρξαν αποδεικτικά στοιχεία για την ταυτότητα των βασανιστών.
……………….
Διαβάστε εδώ..http://www.imerodromos.gr/giorgis-tsarouchas-49-xronia-apo…/
Και στις εικόνες..

88

4

47